«Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας»

Του Γιώργου Βαϊλάκη

Συνδυάζει το κωμικό με το τραγικό, το μακάβριο, το παράλογο και το γκροτέσκο, με τα περισσότερα θεατρικά έργα του να αρχίζουν εύθυμα και να συνεχίζονται εφιαλτικά. Ο λόγος για τον Φρήντριχ Ντύρρενματ του οποίου χαρακτηριστικό δείγμα της δουλειάς του είναι αναμφίβολα το εμβληματικό έργο «Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας» που θα παρουσιάζεται, από την Παρασκευή 17 Απριλίου έως την Κυριακή 31 Μαΐου στο Θέατρο Βρετάνια, σε σκηνοθεσία Αλέξανδρου Κοέν. Πρωταγωνιστούν οι Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Δημήτρης Πιατάς, Υβόννη Μαλτέζου και Αιμιλία Υψηλάντη.

Η ιστορία διαδραματίζεται στο Γκύλεν, μια κωμόπολη κάπου στην Κεντρική Ευρώπη, η οποία βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Οι επιχειρήσεις κλείνουν η μία μετά την άλλη, η ανεργία καλπάζει, όλος ο κόσμος είναι χρεωμένος, ο δικαστικός κλητήρας ετοιμάζεται να κάνει κατάσχεση στο δημαρχείο, οι αρχές του τόπου και οι απλοί πολίτες βρίσκονται σε απόγνωση. Ξαφνικά, όμως, υπάρχει μια ελπίδα. Η Κλαίρ Ζαχανασσιάν, η πλουσιότερη γυναίκα του κόσμου -που επισκέπτεται έπειτα από σαράντα πέντε χρόνια απουσίας τη γενέτειρά της- θα μπορούσε με μια δωρεά να σώσει την πόλη. Οι κάτοικοι του Γκύλλεν προσβλέπουν στη γενναιοδωρία της Κλαιρ, η οποία εμφανίζεται πρόθυμη να αναζωογονήσει την πόλη, προσφέροντας ένα δισεκατομμύριο- αλλά υπό έναν όρο: Να δολοφονηθεί ο Αλφρεντ Ιλ, ο εραστής που την πρόδωσε και την ανάγκασε να οδηγηθεί στην πορνεία. Οι πένητες κάτοικοι, δια στόματος της δημάρχου, αρνούνται προσωρινά τη μακάβρια συμφωνία.

Η Κλαιρ αναμένει σαδιστικά την αναθεώρηση της απόφασής τους, σφίγγοντας τη θηλιά στο λαιμό της πόλης και προσφέροντάς τους ευζωία επί πιστώσει. «Ο κόσμος μ’ έκανε πόρνη, τώρα θα κάνω εγώ τον κόσμο πορνείο: Οικονομική ανάπτυξη για ένα πτώμα!». Ο Ντύρρενματ μάς διηγείται μια ιστορία αλλόκοτη, με την οποία ωστόσο είμαστε περισσότερο εξοικειωμένοι από ποτέ.Μια πόλη στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, οι επιχειρήσεις κλείνουν η μία μετά την άλλη, η ανεργία καλπάζει, όλοι είναι χρεωμένοι, απελπισία. Η ελπίδα ότι με ένα θαύμα θα τελειώσει ο εφιάλτης, και αυτή κάτι μας θυμίζει.Τελικά, τι απέγινε η κληρονομιά του ουμανισμού; Πού βαδίζει μια κοινωνία όπου η αλληλεγγύη σταδιακά εξανεμίζεται; Να μια κωμωδία που μας κάνει να νιώσουμε άβολα. Και, πράγματι, αυτή η «τραγική κωμωδία» -όπως είναι ο υπότιτλος του έργου- γράφτηκε από κάποιον που «δεν αισθάνεται διαφορετικός από τους κατοίκους της μικρής πόλης, ούτε είναι σίγουρος ότι θα ενεργούσε διαφορετικά από αυτούς» αναφέρει ο ίδιος ο Ντύρρενματ για να καταλήξει με τη συμβουλή «να παιχτεί το έργο με χιούμορ, αφού τίποτα δεν θα κατέστρεφε περισσότερο από τη σοβαροφάνεια αυτήν την κωμωδία που τελειώνει τραγικά». Βαθιά επηρεασμένος από τις αρχαιοελληνικές τραγωδίες ?και ειδικά από τη «Μήδεια» ? ο Ντύρρενματ γράφει το 1955 αυτή τη μαύρη κωμωδία με σκοπό -πρωτίστως- να διασκεδάσει τον θεατή. Τοποθετεί την Ευρώπη στο μικροσκόπιο και ασκεί αυστηρή κριτική στις κοινωνικοπολιτικές της αξίες. Στον ασταθή κόσμο του παρόντος, ο άνθρωπος παρουσιάζεται ικανός για την απόλυτη καταστροφή.

Στην αρχή του έργου όλοι αρνούνται την αποκρουστική προσφορά της δισεκατομμυριούχου, αργότερα όμως το συμφέρον διαβρώνει την ηθική τους και η απληστία τούς μεταμορφώνει όλους σε άπληστους φονιάδες. Συνολικά, πρόκειται για μία τερατώδη αλληγορία της παντοδυναμίας του χρήματος, που διαφθείρει τις συνειδήσεις, ξεθεμελιώνει τις ηθικές αρχές, εκπορνεύει τα αισθήματα και δημιουργεί μία παγκόσμια τάξη πραγμάτων ανησυχητικά οικεία...