Μαρία Καραμεσίνη*
Ο Ν. 4186/2013 επέφερε πολλές αλλαγές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, μεταξύ των οποίων η ριζική αναθεώρηση/μετάλλαξη του θεσμού της μαθητείας. Η τελευταίαθεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1952 και ταυτίστηκε εξαρχής με το δυϊκόσύστημα εναλλαγής θεωρητικής και πρακτικής εκμάθησης «τέχνης» σε ειδικές τεχνικές σχολές του Υπ. Εργασίας και στις επιχειρήσεις. Οι σχολές αυτές ήταν 2ετούς έως 5ετούς διάρκειας, ανάλογα με την ειδικότητα, ενώ η αμοιβή των μαθητευόμενων για την εργασία τους κατά την πρακτική άσκηση καθορίστηκεως κλιμακούμενο ποσοστό των αποδοχών των τεχνιτών της ειδικότητας.
Μεταξύ 1952 και 2013, το δυϊκό σύστημα γνώρισε αρκετές μεταβολές, με προεξάρχουσες (α) την ένταξη το 1985 των Σχολών Μαθητείας του ΟΑΕΔ– που στο μεταξύ είχαν μετατραπεί σε τριετούς φοίτησης – στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ως ισότιμες των ΤΕΣ (β) τη μετατροπή τους το 1998σε ΤΕΕ Α' Κύκλου και την παροχή το 2000 δυνατότητας χορήγησης τίτλων ισότιμων της λυκειακής βαθμίδας με τη λειτουργία τμημάτων Β' Κύκλου ΤΕΕ (γ) τη μετατροπή το 2006 των ΤΕΕ σε ΕΠΑΣ 2ετούς φοίτησης για νέους 16-21 ετών, που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τουλάχιστον την Α' τάξη Γενικού ή Επαγγελματικού Λυκείου.
Η θεσμική αλλαγήτου 2006 άλλαξε εντελώς τον μέχρι τότε χαρακτήρα των Σχολών Μαθητείας του ΟΑΕΔ, μετατρέποντάς τις στην πράξη σε «σχολεία δεύτερης ευκαιρίας».Αποκλείοντας τις εγγραφές αποφοίτων γυμνασίου, και με μικρή ροή αποφοίτων Α' Λυκείου (εφόσον τα παιδιά δεν αλλάζουν εύκολα σχολείο από τάξη σε τάξη της ίδιας βαθμίδας),οιΕΠΑΣ Μαθητείαςτου ΟΑΕΔ έγιναν επιλογή κυρίως των αποφοίτων Γενικού ή Επαγγελματικού Λυκείου(95% των εγγεγραμμένων μαθητών), που αποτύγχαναν να εισαχθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Οικονομική κρίση: αντιφατικές επιπτώσεις στο δυϊκό σύστημα
Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, η ελκυστικότητα των ΕΠΑΣ Μαθητείας του ΟΑΕΔ στην ανωτέρω κατηγορία αποφοίτων λυκείου αυξήθηκε έναντι των ΙΕΚ και αυτό αντανακλάται στις αιτήσεις εγγραφής. Κατά την έναρξη της περσινής σχολικής χρονιάς, οι μαθητές που γράφτηκαν στις ΕΠΑΣ του ΟΑΕΔ αντιπροσώπευαν το 12,5% του συνόλου των μαθητών δημόσιων ημερήσιων σχολικών μονάδων επαγγελματικής εκπαίδευσης (βλέπε πίνακα).
Η άνοδος των ΕΠΑΣ του ΟΑΕΔ στις προτιμήσεις των αποφοίτων λυκείου που αποτυγχάνουν να εισαχθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση – ιδίως όσων προέρχονται από τις χαμηλότερες κοινωνικές και εισοδηματικές τάξεις – οφείλεται σε δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, το δυϊκό σύστημα μαθητείας εξασφαλίζει άμεση σύνδεση της εκπαίδευσης με τις πραγματικές απαιτήσεις της αγοράς εργασίας σε επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες, ενώ η διετής σχέση μαθητείαςστην επιχείρηση επιτρέπει στους εργοδότες να εκπαιδεύσουν και να αξιολογήσουν τους μαθητευόμενους και ανοίγει προοπτικές κανονικής πρόσληψης. Αντίθετα, η προαιρετικότητα και η μικρή διάρκεια (εξάμηνο) της πρακτικής άσκησης στα ΙΕΚ – που εξάλλου δενπραγματοποιήθηκε καν τα τελευταία χρόνια – έχουν μειώσει στα μάτια των αποφοίτων λυκείου την αξιοπιστία των ΙΕΚ, ως θεσμού εξασφάλισης επαγγελματικής ένταξης.
Δεύτερον, οι μαθητές των ΕΠΑΣ του ΟΑΕΔ συνάπτουν με την επιχείρηση συμβάσεις μισθωτής εργασίας, που παρέχουν πλήρη ιατροφαρμακευτική και συνταξιοδοτική κάλυψη, αμοιβή στο 75% του ημερομισθίου του ανειδίκευτου εργάτη για 6 ώρες εργασίας (πλήρης αντιστοίχιση αμοιβής με χρόνο εργασίας), δώρα και άδειες. Το κράτος επιδοτεί περίπου 54% του κόστους εργασίας. Επιπλέον, όσοι μαθητές μετακινούνται από γειτονικούς νομούς της έδρας του σχολείου και εφόσον πληρούν κοινωνικά κριτήρια (ορφανοί, χαμηλό οικογενειακό εισόδημα, πολύτεκνη οικογένεια) λαμβάνουν επίδομα στέγασης και σίτισης. Αντίθετα, οι σπουδαστές των ΙΕΚ που πραγματοποιούν την πρακτική τους άσκηση (40ωρο την εβδομάδα), οφείλουν να βρίσκουν μόνοι τους ενδιαφερόμενους εργοδότες, δεν λαμβάνουν αμοιβή, καλύπτονται μόνο για εργατικό ατύχημα και δεν έχουν άλλες κοινωνικές παροχές.Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που 80% των μαθητών των ΕΠΑΣ Μαθητείας του ΟΑΕΔ προέρχονται από οικογένειες με ετήσιο εισόδημα κατώτερο των 12 χιλιάδων ευρώ, 15% από πολύτεκνες οικογένειες ενώ ένα μεγάλο ποσοστό από οικογένειες που έχουν οικογενειακή επιχείρηση στην οποία οι μαθητές επιθυμούν να εργαστούν μετά το πέρας των σπουδών τους.
Από την άλλη πλευρά, η οικονομική κρίση κατάφερε πλήγμα στο δυϊκό σύστημα μαθητείας διότι μείωσε θεαματικά τις θέσεις πρακτικής άσκησης που προσφέρουν οι επιχειρήσειςκαι ανέδειξε τις ανεπάρκειες ενός συστήματος εξασφάλισης θέσεων πρακτικής άσκησης που στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο στις πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών και των σχολείων.
Ν. 4186/2013: κατάργηση του δυϊκού συστήματος και «καθολική μαθητεία»
Στις παραπάνω συνθήκες ήρθε ο Ν. 4186/2013 να καταργήσει το δυϊκό σύστημα μαθητείας ως τμήμα της δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης (οι ΕΠΑΣ Μαθητείας του ΟΑΕΔ μετατράπηκαν σε Σχολές Επαγγελματικής Κατάρτισης - ΣΕΚ) και να το υποκαταστήσει με ένα σύστημα καθολικής «μαθητείας» - στην πραγματικότητα πρακτικής άσκησης– για το σύνολο των σπουδαστώντης επαγγελματικής εκπαίδευσης και αρχικής κατάρτισης (προαιρετική τάξη μαθητείας σε ΕΠΑΛ και ΣΕΚ, υποχρεωτικό εξάμηνο πρακτικής άσκησης σε ΙΕΚ).Αυτή η εξέλιξη σχετίζεται με την προώθηση της μαθητείας από την Ε.Ε. ως εργαλείου πρόληψης της ανεργίας των νέων, με το επιχείρημα ότι αυτή εξασφαλίζει ταχύτερη μετάβαση από το σχολείο στην εργασία, αλλά και με την άποψη των ευρωπαϊκών θεσμών ότι το υψηλό ποσοστό νεανικής ανεργίας οφείλεται στην ελλιπή σύνδεση του ελληνικού συστήματος επαγγελματικής εκπαίδευσης και αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και των επιχειρήσεων. Η ανεπάρκεια θέσεων εργασίας ως κύριο αίτιο της ανεργίας των νέων και η μειούμενη προσφορά θέσεων πρακτικής άσκησης στις συνθήκες πρωτοφανούς κρίσης της ελληνικής αγοράς εργασίας ουδόλωςελήφθησαν υπόψη στο δεύτερο Μνημόνιο,όπου περιγράφτηκαν οι δεσμεύσεις της χώρας για την υιοθέτηση του καθολικού συστήματος.
Η πρώτη κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ δεν πρόλαβε να καταργήσει τις ΣΕΚ όπως επαγγελόταν προεκλογικά, αλλά έδωσε παράταση στη λειτουργία των ΕΠΑΣ Μαθητείας του ΟΑΕΔ για μία ακόμα σχολική χρονιά, προτού συντάξει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Μαθητεία, που θα αποτελέσει τμήμα του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και πρέπει να έχει ολοκληρωθεί έως τις 31.12.2015 (δέσμευση στο πλαίσιο του 3ου Μνημονίου).
Το 3ο Μνημόνιο και τα διλήμματα πολιτικής
Με το 3ο Μνημόνιο η κυβέρνηση της αριστεράς έχει δεσμευτεί να επεκτείνει τον αριθμό θέσεων μαθητείας για να καλύψει το σύνολο των μαθητών ΕΠΑΣ και ΙΕΚ μέχρι το 2016 και τουλάχιστον 33% όλων των μαθητών ΕΠΑΛ τη σχολική χρονιά 2016-17, στο πνεύμα του Ν. 4186. Ωστόσο, τα πολιτικά διλήμματα παραμένουν ως προς το μέλλον του δυϊκού συστήματος μαθητείας στις ΕΠΑΣ του ΟΑΕΔ, που έχει σημειώσει μέχρι σήμερα υψηλά ποσοστά σταθερής επαγγελματικής ένταξης των μαθητών που προέρχονται από χαμηλά κοινωνικά στρώματα και έχει συμβάλει καθοριστικά – μεταξύ 1952 και 2006 – στη μείωση της σχολικής διαρροής και – - από το 2006 μέχρι σήμερα – στην παροχή δεύτερης ευκαιρίας σε αποφοίτους λυκείου που βλέπουν στη μαθητεία καλύτερες προοπτικές επαγγελματικής ένταξης. Εκτός από ιδιαίτερο παιδαγωγικό σύστημα επαγγελματικής εκμάθησης, έχει εξασφαλίσει στους νέους για πάνω από 60 χρόνια απόλυτα ρυθμισμένη, με πλήρη εργασιακά δικαιώματα και κοινωνικές παροχές, είσοδο στην αγορά εργασίας. Αντίθετα οι μαθητές των ΕΠΑΛ συνεχίζουν μέχρι σήμερα να δουλεύουν συστηματικά στη μαύρη αγορά εργασίας, ενώ – όταν εφαρμοστεί – το καθολικό σύστημα μαθητείας δεν θα εξασφαλίσει εργασιακά δικαιώματα στους πρακτικά ασκούμενους, αλλά θα συμβάλει στην περαιτέρω απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων.
Σύντομα θα χρειαστεί να παρθούν πολιτικές αποφάσεις για το εάν οι ΕΠΑΣ Μαθητείας του ΟΑΕΔ θα καταργηθούνκαι οι ομάδες που τους έδειχναν προτίμηση θα κατευθυνθούν αναγκαστικά στα ΙΕΚ ήεάν, αντίθετα, θα τους ανατεθεί ο ρόλος μείωσης της σχολικής διαρροής κατά τη μετάβαση από την κατώτερη στην ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με τη μετατροπή τους σε έναν εναλλακτικό τύπο σχολείου της δευτεροβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης. Η πρώτη επιλογή απομακρύνει από τον βασικό, κατά τη γνώμη μου, ενδιάμεσο προγραμματικό στόχο του ΣΥΡΙΖΑ για αύξηση του ποσοστού των νέων που ολοκληρώνουν την ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με τελικό στόχο τη θεσμοθέτηση της 12χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η δεύτερη επιλογή, που - αντίθετα - υπηρετεί τους παραπάνω στόχους, χρειάζεται σοβαρή πολιτική και τεχνοκρατική τεκμηρίωσηπου επεξεργαζόμαστε στον ΟΑΕΔ και θα εκθέσουμε σύντομα σε δημόσιο διάλογο. [
* Ευχαριστώ θερμά τον Γιάννη Παπατσεχιλίδη, Διευθυντή της ΕΠΑΣ Ωραιοκάστρου ΟΑΕΔ, για το ενημερωτικό υλικό που μου παρείχε και αποτέλεσε το υπόβαθρο αυτού του άρθρου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου