Επισφαλείς και διαθέσιμοι, αλλά άνθρωποι!

Αρθρο του ΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΚΟΒΙΤΣ* διδάκτορα Εργασιακής /Οργανωσιακής Ψυχολογίας

Τους τελευταίους μήνες τα δελτία ειδήσεων αναφέρονται με ιδιαίτερο οίστρο σε δύο σημαντικές εξελίξεις στην αγορά εργασίας.

Η πρώτη ονομάζεται «επισφάλεια», αφορά τον ιδιωτικό τομέα και έχει να κάνει με την άτυπη, ευέλικτη, προσωρινή εργασία και την ευκολία μετάβασης από την απασχόληση στην ανεργία και αντίστροφα.
Οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε επισφάλεια δεν έχουν ασφαλιστικές καλύψεις (ή είναι πολύ λίγες), δεν «υπογράφουν» συλλογικές συμβάσεις εργασίας και δεν έχουν οργανική σχέση με τα εργατικά σωματεία.
Η δεύτερη εξέλιξη ονομάζεται «διαθεσιμότητα», αφορά το δημόσιο τομέα και ενεργοποιείται με την κατάργηση της οργανικής θέσης του δημοσίου υπαλλήλου, ο οποίος παύει να ασκεί τα καθήκοντά του, λαμβάνει για περιορισμένο χρονικό διάστημα μέρος του μισθού του και εφ' όσον δεν βρεθεί δουλειά σε άλλο φορέα του Δημοσίου, απολύεται.
Ηεπισφάλεια είναι μία από τις σύγχρονες μορφές απασχόλησης στο καπιταλιστικό σύστημα, απόρροια του παγκοσμιοποιημένου τρόπου παραγωγής και της συσσώρευσης κεφαλαίου. Η επισφάλεια οδηγεί σε οικονομική ανέχεια, εξαφάνιση εργασιακών και ασφαλιστικών δικαιωμάτων και κοινωνική και συναισθηματική ανασφάλεια. Η λογική της είναι ο καθένας να φροντίζει για τον εαυτό του και να ψάχνει δουλειά μονάχος του. Αυτή η μορφή άτυπης απασχόλησης έχει ταυτιστεί με την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας, μέσω εργασιών που ήταν για γυναίκες (γραμματείς, εργάτριες στην ελαφρά βιομηχανία, καθαρίστριες κ.λπ.) -τότε περίπου «εισάγεται» η έννοια της «θηλυκοποίησης της εργασίας».
Η επισφάλεια είναι μία κατάσταση στην οποία υπάρχει λίγο από ευελιξία και λίγο από ασφάλεια (αγορά εργασίας σε λογική παντοπωλείου). Μόνο που η ασφάλεια δεν παρέχεται από το κράτος ή από κάποια συλλογική διαδικασία, αλλά ο εργαζόμενος φροντίζει να είναι καλύτερος από τον άλλο για να διασφαλίσει τη συνέχιση της απασχόλησής του. Σύμφωνα με τους νεοφιλελεύθερους, ο εργαζόμενος επιλέγει την ευελιξία και την αλλαγή εργασίας αναζητώντας το καλύτερο.
Ημετάβαση από την απασχόληση στην ανεργία είναι συνήθης πρακτική και η επιδίωξη των υπερασπιστών της επισφάλειας είναι να ενστερνιστεί και να πιστέψει ο εργαζόμενος ότι μόνο μέσω αυτής εξελίσσεται. Τι γίνεται όμως όταν έχουμε οικονομική κρίση και μαζικές απολύσεις; Η ασφάλεια «εξαφανίζεται» και η ευελιξία αφορά τα μειωμένα ωράρια εργασίας, τη χαμηλά αμειβόμενη εργασία και την απελευθέρωση των απολύσεων.
Από την άλλη πλευρά, η διαθεσιμότητα στο δημόσιο τομέα, εδώ και χρόνια, είναι ουσιαστικά ανενεργή και υπάρχει ως μια εν δυνάμει αρνητική εξέλιξη στη δημόσια απασχόληση. Σήμερα, όμως, οι νεοφιλελεύθεροι, με τη βοήθεια των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης, υποστηρίζουν ότι ο δημόσιος τομέας είναι πολύ μεγάλος και πρέπει να μικρύνει, οπότε η διαθεσιμότητα «βγαίνει από το μπαούλο», «πετώντας έξω» όσους θέλουν (η λογική των άχρηστων υλικών). Και οι γυναίκες, που τα τελευταία είκοσι χρόνια μαζικά βρήκαν εργασία στο δημόσιο τομέα, είναι τα πρώτα θύματα των μνημονιακών πολιτικών (σχολικοί φύλακες, διοικητικοί υπάλληλοι, εκπαιδευτικοί σε επαγγέλματα υγείας κ.ά.).
Οι εργαζόμενοι σε επισφάλεια ή σε διαθεσιμότητα εμφανίζουν εργασιακή και εισοδηματική αβεβαιότητα, αβεβαιότητα σχεδιασμού, αντικειμένων εργασίας και γεωγραφικής εγκατάστασης και ζουν σε επισφαλή νοικοκυριά. Το άγχος και η πίεση στην εργασία, που συνήθως εμφανίζονται σε εργαζομένους με δύσκολα εργασιακά αντικείμενα ή μεγάλο εργασιακό φόρτο, εμφανίζονται στους επισφαλείς και διαθέσιμους εργαζομένους ως άγχος και πίεση για την απασχόληση. Είναι το άγχος για την αδυναμία προγραμματισμού, σχεδιασμού του μέλλοντος και εξασφάλισης βασικών ανθρώπινων, οικονομικών και κοινωνικών αναγκών.
Ηεπισφάλεια και η διαθεσιμότητα είναι μισανθρωπικές, αναγορεύοντας ως ανώτερο αγαθό τον ανελέητο ατομικό ανταγωνισμό και τη μετάλλαξη του ανθρώπου σε αριθμούς και στατιστικούς δείκτες. Πέραν αυτών, πλήττουν κύρια τις γυναίκες, δείχνοντας ένα επιπρόσθετα αποκρουστικό πρόσωπο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Πολιτικών που επιβάλλονται με τη μορφή Μνημονίων και εκτελούνται με περισσή προσήλωση και επιμονή. Πόσο όμως θα κάνουμε υπομονή; Σήμερα είναι η επισφάλεια και η διαθεσιμότητα. Αύριο τι θα μας επιβληθεί; Τα χρονικά περιθώρια στένεψαν και οι δυνατότητες για «θεραπεία» των επιπτώσεων από τα οικονομικά, εργασιακά και κοινωνικά μέτρα είναι όλο και περισσότερο περιορισμένες.