Γίνεται εργασία χωρίς εργοδοσία; Το ερώτημα αυτό πριν από δύο-τρία χρόνια θα φαινόταν αφελές, συνεπώς πολύ δύσκολα θα μπορούσε να διατυπωθεί δημοσίως και αν διατυπωνόταν το πιθανότερο είναι πως δεν θα προκαλούσε διάλογο.
Ήταν εδραία η πεποίθηση ότι η εργασία είναι συνυφασμένη, αν όχι ταυτισμένη, με την εργοδοσία. Ο εργαζόμενος ήταν αδύνατον να υπάρξει δίχως εργοδότη και όσοι υπήρξαν υπάγονταν στην κατηγορία των αυτο-απασχολούμενων, στην οποία χωρούν όλοι αλλά ο καθένας χωριστά.
Η βαθιά κρίση της Ευρώπης έχει πυροδοτήσει στις χώρες της Ευρωζώνης και ιδίως του Νότου την έναρξη μίας νέας αναζήτησης για την οργάνωση της εργασίας ή και την ανακάλυψη της εργασίας στην Ελλάδα και την Ισπανία, όπως επίσης στην Πορτογαλία και την Ιταλία.
Στην αναζήτηση αυτή σημείο αναφοράς γίνονται και πάλι οι συνεταιρισμοί ή συλλογικές πρωτοβουλίες, συντροφιές, αν θέλουμε να ανατρέξουμε στις πρώτες προσπάθειες για τη δημιουργία παραγωγικών επιχειρήσεων με συνεργατική οργάνωση.
Τα ιστορικά παραδείγματα είναι αναρίθμητα. Το πρώτο από την Ελλάδα είναι οι κοινές συντροφιές (κομπανίες, εταιρείες) στα Αμπελάκια από το 1770, στην Αγγλία οι Rochdale Pioneers από το 1844, ο πρώτος διεθνώς αναγνωρισμένος συνεταιρισμός με ένα δίκτυο 1.000 σημείων αναφοράς για τους εργάτες και τις οικογένειές τους και στη συνέχεια το μοντέλο πήγε σε όλες τις χώρες της Ευρώπης και την Αμερική.
Στην πορεία οι κοινές επιχειρήσεις με τη μία ή άλλη μορφή ατόνησαν, πέρασαν σε φάση παρακμής ή εξελίχθηκαν σε εταιρείες με μετοχική σύνθεση ή και εξαγοράστηκαν. Λίγο πολύ είχαν την τύχη των αγροτικών συνεταιρισμών στην Ελλάδα, που έφυγαν από τις βασικές αρχές συνεταιριστικής οργάνωσης και πέρασαν στην εποπτεία του κράτους, έγιναν μηχανισμοί γραφειοκρατίας και κατέληξαν αντιπαραγωγικοί και ανυπόληπτοι.
Υπάρχουν ευτυχώς πολλές εξαιρέσεις στον ευρωπαϊκό περίγυρο. Στη Γερμανία το χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχημένης συνεταιριστικής οργάνωσης είναι των τοπικών συνεταιριστικών τραπεζών, που ανέρχονται σήμερα σε 1.000 με 13.000 υποκαταστήματα και 16 εκατομμύρια μέλη.
Άλλες 430 τράπεζες είναι δημοτικές με 15.600 υποκαταστήματα και έχουν βασικό σκοπό να χρηματοδοτούν τη μικρή επιχειρηματικότητα σε τοπικό επίπεδο, συμβάλλοντας καθοριστικά στο περιβόητο μοντέλο Mittelstand για τη μικρομεσαία ανάπτυξη.
Στην Ιταλία είναι παγκοσμίως γνωστός ο συναιτερισμός της Emilia Romagna, όπου συμμετέχουν αγρότες, κτηνοτρόφοι αλλά και μικρές επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών. Ο συνεταιρισμός κεραμοποιών στην Μπολόνια είναι η μεγαλύτερη επιχείρηση κεραμικών στην Ευρώπη, ο συνεταιρισμός υφαντουργών του Κάπρι είναι από τους μεγαλύτερους παραγωγούς υφασμάτων και απασχολεί περίπου 60.000 άτομα, ενώ η Πάρμα θεωρείται πρότυπο οργάνωσης γαλακτοπαραγωγών.
Στην Ισπανία η μεγαλύτερη οργάνωση συνεργατικής οικονομίας είναι το δίκτυο Mondragon στη Χώρα των Βάσκων και δραστηριοποιείται σχεδόν σε όλο το φάσμα της παραγωγής, από τον πρωτογενή τομέα έως τις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας. Οι μικρές παραγωγικές μονάδες έχουν και δεύτερο επίπεδο οργάνωσης, σε συνεργασία με τα τοπικά συνδικάτα, ενώ το δίκτυο διαθέσει τράπεζα, νοσοκομείο και υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας.
Εμπνευστής και επικεφαλής είναι ένας ιερέας, ο J. Arizemendiarrieta. Γνωστότερη είναι πάντως η κωμόπολη Marinaleda, στον Νότο, χάρη στον δήμαρχό της J. Gordillo, ο οποίος συμπλήρωσε 30 χρόνια στη δημαρχία και είναι ο εμπνευστής της ισότιμης συμμετοχής των δημοτών σε όλες τις δραστηριότητες.
Υπάρχουν και πιο προχωρημένα εγχειρήματα, όπως των συνεταιρισμών παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, στη Δανία, (του Βορρά) όπου το ένα τέταρτο της συνολικής ισχύος παράγεται από 2.000 τοπικούς συνεταιρισμούς που επεκτείνονται και σε άλλους τομείς, με προτεραιότητα στις υπηρεσίες υγείας και κοινωνικής πρόνοιας.
Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των συνεργατικών επιχειρήσεων είναι η ισότιμη συμμετοχή των μελών τους, ο κοινωνικός χαρακτήρας που δίνουν στη δραστηριότητά τους, καθώς μέρος των εσόδων πάει κατευθείαν σε δράσεις αλληλεγγύης.
Στην Αγγλία, για παράδειγμα, μετά την πολιτική σοκ της Θάτσερ ιδρύθηκαν και λειτουργούν περίπου 200 συνεργατικά σχολεία από άνεργους εκπαιδευτικούς και κοινότητες που αντιμετώπισαν οξύ πρόβλημα εκπαίδευσης.
Άλλο ένα κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των πρωτοβουλιών που έως πρότινος τοποθετούνταν κάτω από τον γενικό τίτλο εναλλακτικές, αλλά σήμερα, υπό την πίεση των περιστάσεων, τείνουν να θεωρηθούν αναγκαστικές, είναι ότι δεν διέθεταν ικανά κεφάλαια κατά τη δημιουργία τους και για να σταθούν απέναντι στις ομοειδείς ανώνυμες εταιρείες πέτυχαν να παρέχουν καλύτερη ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών.
Πάνω σε αυτούς τους άξονες κινούνται και οι συνεργατικές πρωτοβουλίες που αναδύονται αυτή την περίοδο στην Ελλάδα, από την προσπάθεια επαναλειτουργίας της ΒΙΟΜΕ (πρώην Φίλκεραμ που έχει κλείσει) έως τις προσπάθειες άνεργων νέων που στρέφονται σε νέα πρότυπα συλλογικών επιχειρήσεων από τον πρωτογενή τομέα μέχρι τις υπηρεσίες πληροφορικής.
«Μικρές Γαμάτες Επιχειρήσεις»
Όσο ενδιαφέρουσα φαίνεται μία τέτοια πρόκληση άλλο τόσο δύσκολη είναι στην καθημερινή της άσκηση. Δεν είναι λίγες οι πρωτοβουλίες που οδηγήθηκαν σε αποτυχία ή κατέληξαν στο αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδίωκαν οι εμπνευστές τους.
Σε έναν πρόσφατο απολογισμό των συνεργατικών επιχειρήσεων που είχαν αναδυθεί στη Γερμανία στα μέσα της δεκαετίας του ΄70, ο δημοσιογράφος και συγγραφέας A. Neuman στο βιβλίο του με τίτλο Kleine Geile Firmen (Μικρές Γαμάτες Επιχειρήσεις) ανατρέχει στην εξέλιξή τους και στη σημερινή τους κατάσταση. Πολλές έχουν εξαγοραστεί από ομίλους Α.Ε. Άλλες εξελίχθηκαν σε Α.Ε. χωρίς να εξαγοραστούν και άλλες οδηγήθηκαν σε κλείσιμο.
Το πιο ενδιαφέρον συμπέρασμα της μελέτης είναι η αντανάκλαση που είχαν οι συνεργατικές πρωτοβουλίες στη λειτουργία των άλλων επιχειρήσεων, η επίδραση στη διαμόρφωση των εργασιακών σχέσεων από τη μία και από την άλλη: σε πολλές συνεργατικές πρωτοβουλίες διαπιστώθηκε η σταδιακή εναρμόνισή τους στη λογική των ΑΕ.
Το φαινόμενο της αμφίδρομης επιρροής θεωρήθηκε το πρώτο (και σημαντικότερο) βήμα της μετάβασης στον έξυπνο καπιταλισμό (με τη συμμετοχή των εργαζομένων στις διοικήσεις και την έννοια της εταιρικής-κοινωνικής ευθύνης ως προς το γενικό σύνολο).
Τίποτε δεν είναι απλό, ωστόσο, στις παρούσες συνθήκες αυτό το δύσκολο στοίχημα είναι μάλλον επιβεβλημένο.
Του Μπάμπη Αγρολάμπου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου