Απόσπασμα από το µήνυµα που απηύθυνε ο Νίκος
Καζαντζάκης στις 18 Ιουλίου 1946 από το BBC στο Λονδίνο προς τους
διανοούµενους όλου του κόσµου που είχε σχεδιάσει στο µυαλό του από την
Αίγινα. H έκκληση αυτή δηµοσιεύτηκε στο περιοδικό “Life and Letters”,
Λονδίνο, αριθ. 109, Σεπτέµβριος 1946.
Οποιοσδήποτε συσχετισμός με την σημερινή κατάσταση που βιώνουμε είναι … εντελώς τυχαίος!
«Η φωνή αυτή δεν απευθύνεται µονάχα στους Έλληνες, παρά και σε όλους τους αγνούς και τίµιους ανθρώπους στον κόσµο. Γιατί η στιγµή, που περνάει τώρα η ανθρωπότητα, είναι κρίσιµη κι ο κόσµος πια αποτελεί ένα τόσο ενιαίο οργανισµό, που δε µπορεί ένας λαός να σωθεί, αν δε σωθούν όλοι κι αν ένας λαός χαθεί, µπορεί να παρασύρει στο χαµό κι όλους τους άλλους. Πέρασε για πάντα η εποχή, που ένας λαός µπορούσε ν’ αποµονωθεί και να σωθεί ή να χαθεί µονάχος. Γι’ αυτό, µιλώντας στους ανθρώπους της ράτσας σου σήµερα, νιώθεις πως µιλάς σε όλες τις ανθρώπινες ράτσες µαζί. Η φωνή τούτη θέλει να εκφράσει την ανησυχία και τις ελπίδες ενός πνευµατικού ανθρώπου, που γεννήθηκε στην Ελλάδα κι αισθάνεται γι’ αυτό ακόµα µεγαλύτερη ευθύνη απέναντι στο σύνολο. Όλοι αόριστα νιώθουµε πως κάποιος κίντυνος µεγάλος απειλεί το σηµερινό πολιτισµό. Να δούµε τον κίντυνο τούτον κατάµατα, χωρίς τρόµο, αυτός είναι ο µοναδικός δρόµος να τον νικήσουµε.
Οι φοβερότεροι εχθροί των δυνάµεων του κακού είναι η γενναιότητα και το φως.
Ποιός είναι λοιπόν ο µεγάλος κίντυνος, που απειλεί τον µεταπολεµικό µας κόσµο;
Τούτος: Ο νους του ανθρώπου εξελίχθηκε πολύ γρηγορότερα, πολύ εντονότερα από την ψυχή του. Ο νους κατέχτησε κοσµογονικές δυνάµεις, και τις έθεσε στη διάθεση του σηµερινού ανθρώπου, που δεν έφτασε ακόµα σε τόση ηθική ωριµότητα, ώστε να χρησιµοποιήσει τις δυνάµεις αυτές µονάχα για την ειρηνική ευηµερία του κόσµου.
Υπάρχει έλλειψη ισορροπίας, δυσαρµονία ανάµεσα στη διανοητική και στην ηθική εξέλιξη του ανθρώπου. Τούτος είναι, µου φαίνεται, ο µέγας κίντυνος. Σε άλλες εποχές, στην Ανατολή, συνέβη το αντίθετο. Η ψυχή είχε προχωρήσει, µα ο εξερευνητικός νους, η Επιστήµη, είχε µείνει πίσω. Δυσαρµονία επικίντυνη, που την πλήρωσαν ακριβά οι ηθικά ανώτεροι, µα δυναµικά καθυστερηµένοι λαοί της Ανατολής οι βάρβαροι κατέβηκαν και τους εξαφάνισαν. Σήµερα, στην Ευρώπη, γίνεται το αντίθετο. Για να σταθεί όµως σ’ ένα υψηλό επίπεδο ένας πολιτισµός, πρέπει να κατορθώσει να φτάσει στην αρµονία νου και ψυχής. Η σύνθεση αυτή πρέπει να τεθεί ως ανώτατος σκοπός του σηµερινού µας παναθρώπινου αγώνα.
Δύσκολος άθλος, µα θα τον φτάσουµε, αρκεί καθαρά να ξέρουµε τι θέµε και πού πηγαίνουµε. Μα ωσότου να φτάσουµε, είναι φυσικό να µεσολαβήσουν για κάµποσον καιρό η αναρχία και το χάος.
Χάος ηθικό και πνεµατικό. Όποιος έρθει σε επαφή µε τους πνεµατικούς αντιπρόσωπους σήµερα του κόσµου, διαπιστώνει και σε αυτούς τα µοιραία επακόλουθα του πολέµου, της εξαθλίωσης και της πείνας. Κούραση, ανησυχία και αβεβαιότητα.
Κι απάνω απ’ όλα: έλλειψη µιας σταθερής παγκόσµιας αναγνωρισµένης ηθικής αρχής, όπου να στηρίξουνε την εσωτερική ανοικοδόµηση του µεταπολεµικού ανθρώπου. Γιατί δεν πρέπει να πλανόµαστε: Η αληθινή ανοικοδόµηση δεν είναι να ξανακάνουµε σπίτια, εργοστάσια, καράβια ή σχολεία κι εκκλησίες, που γκρέµισε ο πόλεµος. Η αληθινή, η µόνη σίγουρη ανοικοδόµηση είναι η εσωτερική ανοικοδόµηση του ανθρώπου. Μονάχα σε ψυχικά θεµέλια µπορεί να στερεωθεί ένας πολιτισµός. Η οικονοµική κι η πολιτική ζωή ρυθµίζονται πάντα από την ψυχική προκοπή του ανθρώπου. Πως µπορεί να γίνει, µέσα σε τόση κούραση, ανησυχία κι αβεβαιότητα, η εσωτερική ανοικοδόµηση του ανθρώπου; Ένας µονάχα τρόπος υπάρχει: να επιστρατεύσουµε όλες τις φωτεινές δυνάµες, που υπάρχουν µέσα σε κάθε άνθρωπο και σε κάθε λαό… Η ευθύνη σήµερα του πνεµατικού ανθρώπου είναι µεγάλη. Γιατί τυφλά είναι τα πάθη, αλληλοσυγκρούουνται οι επιθυµίες, τροµαχτικές είναι οι υλικές δυνάµες, που έθεσε ο νους στα χέρια του ανθρώπου κι από τη χρησιµοποίησή τους εξαρτάται η σωτηρία ή ο χαµός του ανθρώπινου γένους. Ας ενωθούµε όσοι πιστεύουµε στο πνέµα. Ας αντικρύσουµε µε σαφήνεια την επικίντυνη στιγµή που διαβαίνουµε κι ας δούµε ποιο είναι σήµερα το χρέος του πνεµατικού ανθρώπου. Δεν αρκεί πια η ωραιότητα, δεν αρκεί η θεωρητική αλήθεια, µήτε η άνεργη καλοσύνη. Το χρέος σήµερα του πνεµατικού ανθρώπου είναι πιο µεγάλο και πιο δύσκολο. Μέσα στο µεταπολεµικό χάος ν’ ανοίξει δρόµο και να βάλει τάξη να βρει και να διατυπώσει το νέο παγκόσµιο σύνθηµα, που θα δώσει ενότητα, δηλαδή αρµονία στο νου και στην καρδιά του ανθρώπου. Να βρει το λόγο τον απλό, που ν’ αποκαλύπτει πάλι στους ανθρώπους τούτο το απλούστατο: πως όλοι είµαστε αδέρφια.
Ταυτίζεται πάλι, όπως σε όλες τις δηµιουργικές εποχές, ο ποιητής µε τον προφήτη. Ας έχουµε εµπιστοσύνη στο πνέµα. Στις πιο δύσκολες ώρες που παίζεται η µοίρα του κόσµου, αυτό αναλαβαίνει την ευθύνη· σίγουρα µια µεγάλη Ιδέα γεννιέται σήµερα στα αιµατωµένα σπλάχνα της γης. Γι’ αυτό κι ο πόνος είναι τόσο µεγάλος. Γι’ αυτό κι οι δυνάµεις του κακού εξαπολύθηκαν µε τόση λύσσα τα τελευταία τούτα χρόνια και προσπαθούν πάλι να πνίξουν το νεογέννητο βρέφος. Μα δε θα µπορέσουν οι σκοτεινές δυνάµεις· και πάλι θα νικηθούν – αυτή είναι η µοίρα τους. Αν µπορούσαν αυτές να νικήσουν, από χιλιάδες χρόνια θα είχε εξαφανιστεί από τη γης το ανθρώπινο γένος. Υπάρχει µια λαχτάρα στα στήθη του ανθρώπου, που καµιά δύναµη του πονηρού δε µπορεί να την πνίξει. Μια λαχτάρα ν’ ανεβούµε απάνω από τα χτηνώδη ένστιχτα, να νικήσουµε την ύλη, δηλαδή τη σκλαβιά, και ν’ αναπνέψουµε τον αγέρα της λευτεριάς. Αυτό είναι το αθάνατο που έχει ο θνητός άνθρωπος µέσα του· αυτός πεθαίνει, µα η λαχτάρα για τη λευτεριά, αθάνατη, πηδά από στήθος σε στήθος κι ανεβαίνει. Πως ξεκινά το φως από ένα άστρο και χύνεται µέσα στη µαύρη αιωνιότητα κι οδοιπορεί αθάνατο; Τέτοια κι η κραυγή της ελευθερίας.
Ας έχουµε εµπιστοσύνη στην κραυγή τούτη της ελευθερίας!
Πολλοί ονειροπόλοι προτείνουν: «Η μόνη σωτηρία, να γυρίσουμε στην παλιάν απλότητα, να λιγοστέψουμε τις ανάγκες μας, να καταργήσουμε τη σημερινή πολυπλοκότητα της ζωής, που δε μας αφήνει μια στιγμή λεύτερους. Μονάχα έτσι το κάθε κομμάτι της ύλης που θα δουλεύουμε θα γιομώνει πάλι ψυχή. Πώς δούλευαν το Μεσαίωνα; Η πέτρα, το ξύλο, το μέταλλο ζωντάνευαν, αλάφρωναν, γίνουνταν πνέμα κάτω από την υπομονετικήν ερωτική αναπνοή του εργάτη. Ας ακολουθήσουμε κι εμείς το δρόμο αυτόν, ας γυρίσουμε πίσω!»
Ρομαντικές επιπολαιότητες. Ν’ απλοποιήσουμε τη ζωή μας, να γυρίσουμε πίσω στο Μεσαίωνα, στις Αγάπες των πρώτων χριστιανών ή ακόμα πιο πίσω, στην πρωτόγονη κοινοχτημοσύνη των άγριων –όλα τούτα είναι ονειροπολήματα ανίκανων ανθρώπων. Η ζωή δε γυρίζει πίσω, πάει μπροστά συντρίβοντας όσους δεν μπορούν να την ακολουθήσουν. Ας πάμε μαζί της. Κι ακόμα πιο πολύ: ας τη σπρώξουμε να πάει πιο πέρα. Έτσι μονάχα θα τη βοηθήσουμε να περάσει την απαραίτητη τούτη περίοδο της μηχανοποίησης και να λευτερωθεί. Η λύση βρίσκεται πάντα μπροστά, ποτέ πίσω».
(πηγή: Ταξιδεύοντας – Ρουσία, Εκδόσεις Ελ.Ν.Καζαντζάκη).paidevo.gr
Οποιοσδήποτε συσχετισμός με την σημερινή κατάσταση που βιώνουμε είναι … εντελώς τυχαίος!
«Η φωνή αυτή δεν απευθύνεται µονάχα στους Έλληνες, παρά και σε όλους τους αγνούς και τίµιους ανθρώπους στον κόσµο. Γιατί η στιγµή, που περνάει τώρα η ανθρωπότητα, είναι κρίσιµη κι ο κόσµος πια αποτελεί ένα τόσο ενιαίο οργανισµό, που δε µπορεί ένας λαός να σωθεί, αν δε σωθούν όλοι κι αν ένας λαός χαθεί, µπορεί να παρασύρει στο χαµό κι όλους τους άλλους. Πέρασε για πάντα η εποχή, που ένας λαός µπορούσε ν’ αποµονωθεί και να σωθεί ή να χαθεί µονάχος. Γι’ αυτό, µιλώντας στους ανθρώπους της ράτσας σου σήµερα, νιώθεις πως µιλάς σε όλες τις ανθρώπινες ράτσες µαζί. Η φωνή τούτη θέλει να εκφράσει την ανησυχία και τις ελπίδες ενός πνευµατικού ανθρώπου, που γεννήθηκε στην Ελλάδα κι αισθάνεται γι’ αυτό ακόµα µεγαλύτερη ευθύνη απέναντι στο σύνολο. Όλοι αόριστα νιώθουµε πως κάποιος κίντυνος µεγάλος απειλεί το σηµερινό πολιτισµό. Να δούµε τον κίντυνο τούτον κατάµατα, χωρίς τρόµο, αυτός είναι ο µοναδικός δρόµος να τον νικήσουµε.
Οι φοβερότεροι εχθροί των δυνάµεων του κακού είναι η γενναιότητα και το φως.
Ποιός είναι λοιπόν ο µεγάλος κίντυνος, που απειλεί τον µεταπολεµικό µας κόσµο;
Τούτος: Ο νους του ανθρώπου εξελίχθηκε πολύ γρηγορότερα, πολύ εντονότερα από την ψυχή του. Ο νους κατέχτησε κοσµογονικές δυνάµεις, και τις έθεσε στη διάθεση του σηµερινού ανθρώπου, που δεν έφτασε ακόµα σε τόση ηθική ωριµότητα, ώστε να χρησιµοποιήσει τις δυνάµεις αυτές µονάχα για την ειρηνική ευηµερία του κόσµου.
Υπάρχει έλλειψη ισορροπίας, δυσαρµονία ανάµεσα στη διανοητική και στην ηθική εξέλιξη του ανθρώπου. Τούτος είναι, µου φαίνεται, ο µέγας κίντυνος. Σε άλλες εποχές, στην Ανατολή, συνέβη το αντίθετο. Η ψυχή είχε προχωρήσει, µα ο εξερευνητικός νους, η Επιστήµη, είχε µείνει πίσω. Δυσαρµονία επικίντυνη, που την πλήρωσαν ακριβά οι ηθικά ανώτεροι, µα δυναµικά καθυστερηµένοι λαοί της Ανατολής οι βάρβαροι κατέβηκαν και τους εξαφάνισαν. Σήµερα, στην Ευρώπη, γίνεται το αντίθετο. Για να σταθεί όµως σ’ ένα υψηλό επίπεδο ένας πολιτισµός, πρέπει να κατορθώσει να φτάσει στην αρµονία νου και ψυχής. Η σύνθεση αυτή πρέπει να τεθεί ως ανώτατος σκοπός του σηµερινού µας παναθρώπινου αγώνα.
Δύσκολος άθλος, µα θα τον φτάσουµε, αρκεί καθαρά να ξέρουµε τι θέµε και πού πηγαίνουµε. Μα ωσότου να φτάσουµε, είναι φυσικό να µεσολαβήσουν για κάµποσον καιρό η αναρχία και το χάος.
Χάος ηθικό και πνεµατικό. Όποιος έρθει σε επαφή µε τους πνεµατικούς αντιπρόσωπους σήµερα του κόσµου, διαπιστώνει και σε αυτούς τα µοιραία επακόλουθα του πολέµου, της εξαθλίωσης και της πείνας. Κούραση, ανησυχία και αβεβαιότητα.
Κι απάνω απ’ όλα: έλλειψη µιας σταθερής παγκόσµιας αναγνωρισµένης ηθικής αρχής, όπου να στηρίξουνε την εσωτερική ανοικοδόµηση του µεταπολεµικού ανθρώπου. Γιατί δεν πρέπει να πλανόµαστε: Η αληθινή ανοικοδόµηση δεν είναι να ξανακάνουµε σπίτια, εργοστάσια, καράβια ή σχολεία κι εκκλησίες, που γκρέµισε ο πόλεµος. Η αληθινή, η µόνη σίγουρη ανοικοδόµηση είναι η εσωτερική ανοικοδόµηση του ανθρώπου. Μονάχα σε ψυχικά θεµέλια µπορεί να στερεωθεί ένας πολιτισµός. Η οικονοµική κι η πολιτική ζωή ρυθµίζονται πάντα από την ψυχική προκοπή του ανθρώπου. Πως µπορεί να γίνει, µέσα σε τόση κούραση, ανησυχία κι αβεβαιότητα, η εσωτερική ανοικοδόµηση του ανθρώπου; Ένας µονάχα τρόπος υπάρχει: να επιστρατεύσουµε όλες τις φωτεινές δυνάµες, που υπάρχουν µέσα σε κάθε άνθρωπο και σε κάθε λαό… Η ευθύνη σήµερα του πνεµατικού ανθρώπου είναι µεγάλη. Γιατί τυφλά είναι τα πάθη, αλληλοσυγκρούουνται οι επιθυµίες, τροµαχτικές είναι οι υλικές δυνάµες, που έθεσε ο νους στα χέρια του ανθρώπου κι από τη χρησιµοποίησή τους εξαρτάται η σωτηρία ή ο χαµός του ανθρώπινου γένους. Ας ενωθούµε όσοι πιστεύουµε στο πνέµα. Ας αντικρύσουµε µε σαφήνεια την επικίντυνη στιγµή που διαβαίνουµε κι ας δούµε ποιο είναι σήµερα το χρέος του πνεµατικού ανθρώπου. Δεν αρκεί πια η ωραιότητα, δεν αρκεί η θεωρητική αλήθεια, µήτε η άνεργη καλοσύνη. Το χρέος σήµερα του πνεµατικού ανθρώπου είναι πιο µεγάλο και πιο δύσκολο. Μέσα στο µεταπολεµικό χάος ν’ ανοίξει δρόµο και να βάλει τάξη να βρει και να διατυπώσει το νέο παγκόσµιο σύνθηµα, που θα δώσει ενότητα, δηλαδή αρµονία στο νου και στην καρδιά του ανθρώπου. Να βρει το λόγο τον απλό, που ν’ αποκαλύπτει πάλι στους ανθρώπους τούτο το απλούστατο: πως όλοι είµαστε αδέρφια.
Ταυτίζεται πάλι, όπως σε όλες τις δηµιουργικές εποχές, ο ποιητής µε τον προφήτη. Ας έχουµε εµπιστοσύνη στο πνέµα. Στις πιο δύσκολες ώρες που παίζεται η µοίρα του κόσµου, αυτό αναλαβαίνει την ευθύνη· σίγουρα µια µεγάλη Ιδέα γεννιέται σήµερα στα αιµατωµένα σπλάχνα της γης. Γι’ αυτό κι ο πόνος είναι τόσο µεγάλος. Γι’ αυτό κι οι δυνάµεις του κακού εξαπολύθηκαν µε τόση λύσσα τα τελευταία τούτα χρόνια και προσπαθούν πάλι να πνίξουν το νεογέννητο βρέφος. Μα δε θα µπορέσουν οι σκοτεινές δυνάµεις· και πάλι θα νικηθούν – αυτή είναι η µοίρα τους. Αν µπορούσαν αυτές να νικήσουν, από χιλιάδες χρόνια θα είχε εξαφανιστεί από τη γης το ανθρώπινο γένος. Υπάρχει µια λαχτάρα στα στήθη του ανθρώπου, που καµιά δύναµη του πονηρού δε µπορεί να την πνίξει. Μια λαχτάρα ν’ ανεβούµε απάνω από τα χτηνώδη ένστιχτα, να νικήσουµε την ύλη, δηλαδή τη σκλαβιά, και ν’ αναπνέψουµε τον αγέρα της λευτεριάς. Αυτό είναι το αθάνατο που έχει ο θνητός άνθρωπος µέσα του· αυτός πεθαίνει, µα η λαχτάρα για τη λευτεριά, αθάνατη, πηδά από στήθος σε στήθος κι ανεβαίνει. Πως ξεκινά το φως από ένα άστρο και χύνεται µέσα στη µαύρη αιωνιότητα κι οδοιπορεί αθάνατο; Τέτοια κι η κραυγή της ελευθερίας.
Ας έχουµε εµπιστοσύνη στην κραυγή τούτη της ελευθερίας!
Πολλοί ονειροπόλοι προτείνουν: «Η μόνη σωτηρία, να γυρίσουμε στην παλιάν απλότητα, να λιγοστέψουμε τις ανάγκες μας, να καταργήσουμε τη σημερινή πολυπλοκότητα της ζωής, που δε μας αφήνει μια στιγμή λεύτερους. Μονάχα έτσι το κάθε κομμάτι της ύλης που θα δουλεύουμε θα γιομώνει πάλι ψυχή. Πώς δούλευαν το Μεσαίωνα; Η πέτρα, το ξύλο, το μέταλλο ζωντάνευαν, αλάφρωναν, γίνουνταν πνέμα κάτω από την υπομονετικήν ερωτική αναπνοή του εργάτη. Ας ακολουθήσουμε κι εμείς το δρόμο αυτόν, ας γυρίσουμε πίσω!»
Ρομαντικές επιπολαιότητες. Ν’ απλοποιήσουμε τη ζωή μας, να γυρίσουμε πίσω στο Μεσαίωνα, στις Αγάπες των πρώτων χριστιανών ή ακόμα πιο πίσω, στην πρωτόγονη κοινοχτημοσύνη των άγριων –όλα τούτα είναι ονειροπολήματα ανίκανων ανθρώπων. Η ζωή δε γυρίζει πίσω, πάει μπροστά συντρίβοντας όσους δεν μπορούν να την ακολουθήσουν. Ας πάμε μαζί της. Κι ακόμα πιο πολύ: ας τη σπρώξουμε να πάει πιο πέρα. Έτσι μονάχα θα τη βοηθήσουμε να περάσει την απαραίτητη τούτη περίοδο της μηχανοποίησης και να λευτερωθεί. Η λύση βρίσκεται πάντα μπροστά, ποτέ πίσω».
(πηγή: Ταξιδεύοντας – Ρουσία, Εκδόσεις Ελ.Ν.Καζαντζάκη).paidevo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου