Ο Κήπος Της Γης Θνητής : Η Δεύτερη Ματιά

Βιβλιοκριτική στο βιβλίο του Νίκου Γυφτουλα " Ο Κήπος της Γης Θνητής"  γράφει η συνάδελφος    Θάλεια Μπαρκιά

Ο  τίτλος, προμαχώνας  και  εφαλτήριο του  δημιουργήματος  σε  προσκαλεί -ή  σε  προκαλεί- από  την  ανάγκη  της συντακτικής  ανάλυσης, να μεταπηδήσεις στην εννοιολογική  σήμανση, στον  σημασιολογικό χρωματισμό.

          «Ο  Κήπος  της  Γης  ΘΝΗΤΗΣ» λοιπόν   κι όχι  « Ο  Κήπος  της  ΘΝΗΤΗΣ Γης» . Η  Γη, που  εν  δυνάμει  είναι -ή  δεν  είναι-  θνητή, κοσμείται  με  το  κατηγορούμενο της ,όχι με μία  μόνιμη, «a  priori» αξιωματική  ιδιότητα ,αλλά  με μία μεταβαλλόμενη, δυνητικά  υπαρκτή  ουσία/ένδυση. Η Γη, προ-ανθρώπινη και  μετά-ανθρώπινη  υπόσταση , προαιώνια  δημιουργία  και  αέναη  κίνηση, θνητή  μαζί κι  αθάνατη να  παραπαίει  δραματικά  ανάμεσα  στις  δύο  υποστάσεις, αφήνοντας  περιθώρια στον αναγνώστη  για  σύζευξη   μαζί  και  διάζευξη. Στόχος  του  συγγραφέα να  προσδώσει  μέσω  του  τίτλου την  έννοια  της  μεταβλητότητας, της  αμφισβήτησης και  της  αμφισημίας.

           Ο Κήπος  καταδεικνύει τον  βιοτικό, κοινωνικό  χώρο μέσα στον οποίο  βλασταίνουν  βιώματα . Είναι  η  ίδια  η ζωή  μας  κι εμείς  σαν  ήρωες εμπλεκόμαστε, πέρα  από  θεμιτές  και  αθέμιτες  στάσεις  και  ηθικολογίες,  σε  μία  εσωτερική  αναζήτηση  που  εμπεριέχει  αδιακρίτως  το  καλό  και τα κακό, την  επιφάνεια  και την  ουσία, την αλλοτρίωση   και την   ανόθευτη  γνησιότητα , την  κατάχρηση  και την  γνώση  του  μέτρου.

Σαν  άλλος « ΚΗΠΟΣ  ΤΗΣ  ΕΔΕΜ» , Ο «ΚΗΠΟΣ ΤΗΣ ΓΗΣ  ΘΝΗΤΗΣ» καλωσορίζει  τους  εν  ζωή   φθαρτούς αναγνώστες του, γνωρίζοντας τους με  τους χαρακτήρες της συλλογής. Τους  φέρνει  αντιμέτωπους με  τις  επιλογές των  χαρακτήρων του  βιβλίου που  τους  στερούν  την  παραδείσια   γαλήνη ,τους  καταδικάζουν  και  εν  τέλει  τους  σταυρώνουν. Η κατάχρηση  της  γνωστικής διαδικασίας  και  των  προϊόντων της, ακριβώς  όπως  και  η  άγνοια,  καταστρέφουν τους  ήρωες. Γιατί  πόσοι  άνθρωποι  δεν  απορροφώνται  υπαρξιακά, δεν  αυτοτιμωρούνται,  ως  δέσμιοι  των  ενοχών τους ;

Στο σημείο  αυτό «ΚΗΠΟΣ ΤΗΣ  ΓΗΣ  ΘΝΗΤΗΣ» μετουσιώνεται  σε  «ΚΗΠΟ  ΤΗΣ  ΓΕΣΘΗΜΑΝΗΣ», χώρο  που  διαδραματίζεται  το  ΘΕΙΟ  ΔΡΑΜΑ . Προσευχή, στιγμιαία  αδυναμία , αποδοχή προδιαγεγραμμένου, προδοσία, σύλληψη.  Η πορεία   κορυφώνεται  με την  μαρτυρική  σταύρωση  του Χριστού, όπως  ακριβώς   συμβαίνει  με  «τον πεθαμένο πλασιέ»  του  ομώνυμου  κεφαλαίου  και  τον  διπλωματικό  ακόλουθο. Αυτοκτονούν  ως  έρμαια  των  ενοχών  τους γιατί πρόδωσαν, ξεπούλησαν   την  ψυχή τους  σαν  άλλος   ΙΟΥΔΑΣ .

Μοιραίοι, οι  ήρωες, έχοντας  πάρει  ο καθένας  το  μερίδιο  του  από την  μοιρασιά της ζωής,  εμπεριέχουν  μέσα τους  και  την  έννοια των  τυχαίων. Η  Μοίρα  ευθύνεται για την  αυτοκαταστροφικότητα τους; Σε  ποιο  βαθμό  ακολουθούν προδιαγεγραμμένη  πορεία; Σε όσους τελικά,  αυτοκτονούν, η  Άτροπος (παρελθόν/ η  Τρίτη  Μοίρα) κόβει  το  νήμα  της  ζωής τους; Δεν  θα μπορούσαν  να  αυτενεργήσουν  αλλάζοντας την  πορεία  των  γεγονότων ;

Στο  σημείο  αυτό  θα  ήθελα  να μου  επιτρέψετε  να  σταθώ  σε  κάποιους  στίχους του  σπουδαίου  δημιουργού Κώστα  Βάρναλη από  τους «Μοιραίους» :

Δειλοί, μοιραίοι κι  άβουλοι  αντάμα/ Προσμένουμε,  ίσως, κάποιο θάμα.

Ποιος  φταίει, ποιος φταίει; κανένα  στόμα Δεν το΄βρε  και δεν το’πε  ακόμα/

         Ω, πόσο βάσανο μεγάλο Το  βάσανο είναι της  ζωής

   Όσο κι ο νους  να τυραννιέται/Άσπρην ημέρα δεν θυμιέται.

Ο συγγραφέας εισάγει  τους  αναγνώστες  του  σε  ένα  κόσμο  πρωτόγνωρης, ασυνήθιστης,  νεωτερικής  γραφής, όπου το  αφήγημα και  η  ποίηση

αλληλοεμπλέκονται, συνυπάρχουν, αλληλοτροφοδοτούνται .

Δεν  εξιστορεί, δεν αφηγείται, δεν  χρησιμοποιεί  την  ποιητική  πρόζα  για  να  καταλήξει  σε  ένα κοινά  αναγνωρίσιμο  και  ασφαλές  τέλος. Οι  ήρωες  της  Γης Θνητής, ταλαιπωρούνται,  βασανίζονται, αυτομαστιγώνονται, ναι  σταυρώνονται  από τις  ίδιες  τις  επιλογές τους.  Όμως  αυτό  είναι άραγε  το  τέλος; Το  τέλος  των  προσώπων  και  κατ  επέκταση   το  τέλος  του  βιβλίου; Η’

μήπως  ελλοχεύει η  ιδέα  της  «δεύτερης  ευκαιρίας», της  ανάστασης , της  κάθαρσης  των  ψυχών  των  ηρώων ;

Ο δημιουργός περιγράφει  με  αδρές γραμμές, ψυχογραφεί   με  ευαισθησία  και   χειρουργική  ακρίβεια, αφουγκράζεται  με  προσήλωση  και  σεβασμό  τους  φόβους τις  ανασφάλειες, την  σκοτεινή  μεριά  των  χαρακτήρων του. Χρησιμοποιεί  νεολογισμούς , λεκτικές  και  φραστικές  επενδύσεις ,  με  τρόπο  πνευματώδη  και  διάθεση  φιλοσοφικού  «παιχνιδίσματος». «Βράδυ  τον  πλησίασε  η   φύση  και  τον  κέρδισε», «τεθνεώτα  ωάρια ,άγονης  ωοτοκίας»,  «τα  αποσπεροχελήδονα της  πρώτης  μου  νιότης» , «γρατζούνης», «πασπάτης», «γουστιάρα». Μη δοκιμασμένη, πρωτογενής γραφή, ριψοκίνδυνη, αυθεντική, απόρροια  χρόνιας  εμβάθυνσης απαλλαγμένης  από συμβάσεις .  

Το  πρώτο  μέρος (με  περιεχόμενα  εντός  παρενθέσεως) δεν  περιέχει  κανένα  κείμενο. Αναπαριστά  την  ίδια  την  Απουσία,  τον  Κενό  Χώρο . Την  Ανυπαρξία  και  την  μη  Θνητότητα. Μιλάει  η  σιωπή  βγάζοντας  εκκωφαντικό  ήχο κρύβοντας  μέσα της  αλήθειες,  που  τις  αφουγκράζεσαι  όχι   με  τα  αυτιά  αλλά  με  την  ψυχή. Η αμφισημία   λοιπόν  του ήχου  της  σιωπής  περίτεχνα  μας  οδηγεί  σε  ατραπούς  λυρισμού. Η απουσία  περιεχομένου γραπτού,  αποδεσμεύει  την  φαντασία

ωθώντας τη,  να  πλάσει  εικόνες, το  μυαλό  να  ονειροπολήσει… Αδέσμευτο   από  λέξεις και   φράσεις, «άγραφο  χαρτί», το    απών   περιεχόμενο  με  ευφάνταστο τρόπο  σε ταξιδεύει  σε  άλλες   διαστάσεις…

Και  ξαφνικά,  αιφνιδιαστικά,  απρόσμενα,  ο  αναγνώστης  έρχεται  αντιμέτωπος  με  το   δεύτερο  μέρος   του έργου (δίχως  περιεχόμενα). Εγκλωβίζεται  σε  ιστορίες  που  είναι  φαντάσματα. Με  ωμότητα  έρχεται  αντιμέτωπος  με  ένα σκοτωμό, μία  εξαρτημένη  ανειλικρινή  σχέση,  έναν  συμβατικό  γάμο.  Τέλος  στα   όνειρα. Καλώς ήρθατε  στην  πραγματική  ζωή. Στον  Κήπο Της  Γης  Θνητής.

Στο  πρώτο  κεφάλαιο  το  «Αλλά», ο συγγραφέας κάθεται  και  γράφει  σε μια  σπασμένη  καρέκλα και  είναι  έτοιμος  να  σπάσει  και  να  πέσει  για να  τα  δει, προφανώς  τα  φαντάσματα των  ιστοριών  του . Στηριζόμενος  σε   εξαιρετικά εύθραυστες  ισορροπίες , διατίθεται  να «κομματιαστεί», να  υποφέρει,  να  εκτεθεί, να συμπάσχει  για  να  δώσει  σάρκα  και  οστά  στους  ήρωες  του. Θέτει ερωτήματα προς  προβληματισμό  στον  εαυτό  του  και  τους  αναγνώστες του… Και  στη  συνέχεια παρουσιάζει τον  βιοτικό χώρο που γεννιούνται, αναπτύσσονται, ζουν, μαθαίνουν  οι  κάτοικοι  της  Γης  Θνητής : «Κήπος  φραγμένος  και  ανοχύρωτος, που η  αποφορά της  μέρας  σε  χτίζει προστατευμένο   και  απροστάτευτο…». Βαφτισμένο  στην αμφισημία και  διαποτισμένο  από  την  διακαή  επιθυμία  για απαντήσεις σε  βασανιστικά  υπαρξιακά  ερωτήματα, το  πρώτο κεφάλαιο  μας  αφήνει με την  στυφή  γεύση  της ματαιότητας. Την  επώδυνη αναμονή  ενός προαποφασισμένου  θανάτου  σε  μια  αλυσίδα  θανάτων «αγνώστων  ατόμων ως  επί  το πλείστον».

            Παλεύουμε  λοιπόν  ανάμεσα στην  αισθητική  ελευθεριότητα, την  χρωματισμένη με  αρώματα  ονείρων, του  πρώτου  μέρους, και την σκληρή , απαιτητική, βιωματική  παρουσία  που  μετουσιώνεται  σε  λόγο,  του  δεύτερου  μέρους του  βιβλίου.

Η αλλοτρίωση  του  αισθήματος, του ίδιου  «του  υπάρχειν» μέσα  από την  μετατροπή  του  φυσικού  τοπίου   σε  βιομηχανοποιημένο  χώρο ,  φαίνεται   να  βασανίζει  βαθιά  τον  δημιουργό  κι  αυτό αναδεικνύεται  στο  κεφάλαιο  «Γεσθημανή». «Οι  φωνές  των παιδιών σαν  εγκλωβισμένα  τιτιβίσματα…», και «τα  παιδιά της  πόλης  που  έπαιζαν  παγιδευμένα» φράσεις  που  αποπνέουν                          την απελπισμένη ανάγκη ελευθερίας . Ο  ελαιώνας,  πρόκειται  «να  θυσιαστεί»  στο  όνομα  του  εκσυγχρονισμού. Η φυσική ομορφιά, η  αγνότητα, ο αυθορμητισμός  του  αγοριού-κοριτσιού  θυσιάζονται  στον  βωμό  αστικών  περιορισμών, προθέσεων  και  επιδιώξεων. Το  αγόρι-κορίτσι χωρίς  τον  ελαιώνα του, χάνει  το σημείο  αναφοράς  του, τόπο  χαράς, παιχνιδιού, αναμνήσεων  της  παιδικής  ηλικίας, Οι  ενοχές  συλλαμβάνουν  τον  εργάτη στον «Κήπο  της  Γεσθημανής» αφού  είναι   συνεργός  στην  φυσική  καταστροφή. Η  προδοσία  του  τον βασανίζει  βαθιά, γερνάει  με την  θύμηση του  άγριου, βλοσυρού  βλέμματος  του  παιδιού. Αυτομαστιγώνεται , τιμωρεί  τον  εαυτό του,   ψάχνοντας  στις  «τσέπες  της  ψυχής του»  το  κιτρινισμένο κομμάτι της  θύμησης.

Για  τον  συγγραφέα, «Ο  Κήπος  της  Γεσθημανής», λειτουργεί ως απώλεια  της  παραδείσιας  γαλήνης ενός  φυσικού  τοπίου , ενός  φυσικού  κήπου που  καταστρέφεται, παραβιάζεται από την  συμβολική  εισβολή  του  αστικού τοπίου μέσων  των  μηχανών. Ο  συμβολισμός  του  κεφαλαίου  σκιαγραφεί  την  αχνή παρουσία, «μια  απαλή  σκιά  έμοιαζε  να  σχηματίζεται…», την ύπαρξη  ψυχής  και  αισθημάτων  σε  μια  αστικού τύπου  πλατεία,  από τον  συχνάζοντα  επισκέπτη της, «ο  παππούς  εργάτης έφερνε  το  εγγονάκι του  τα  πρωινά στο τμήμα του κήπου που  είχε  σωθεί και  με  τρεμάμενο χέρι έβγαζε  από την  τσέπη…»

Με  αντίστοιχη  θεώρηση «Το  γέλιο» της Αλεξάνδρας, στο  ομώνυμο κεφάλαιο, εγκλωβίζεται  παντοτινά στο  κτίσμα  που  υψώνουν  οι  γείτονες  για  να το  εξοντώσουν. Η  αλλοτρίωση  του  αισθήματος και  των  σχέσεων,  σε όλο το  μεγαλείο της. Επιστράτευση  μέσων βγαλμένων  από τα  βάθη  της  λαϊκής  δεισιδαιμονίας -ξόρκια/μαγικά  έως την  χρήση  του  Διαδικτύου  και  ηλεκτρικής  σκούπας, Όργανο  οριστικής  επίτευξης  του  στόχου   της  τοξικότητας  των  γειτόνων, ο  εργολάβος  με  το  συνεργείο  του...ΘΕΜΕΛΙΑ, ΚΟΛΟΝΕΣ, ΠΛΑΚΕΣ, ΥΠΟΚΩΦΟΣ  ΘΡΗΝΟΣ! Κραυγή  απελπισίας  για  την  καταστροφή  της  φύσης, ουρλιαχτό  απόγνωσης  για  τον  ευνουχισμό  της  άδολης  έκφρασης. Κι  όμως  στον  επίλογο του κεφαλαίου  παίρνει τα  σκήπτρα η  ΕΛΠΙΔΑ… Κόντρα  στην τοξικότητα  και  την τεχνοκρατία  το  Γέλιο   θα  ζει  Αιώνια… Ύμνος στην αθανασία της  ψυχής.

Η  αλλοτρίωση  του ατόμου  από  τον  εαυτό  του και  τις  πραγματικές  ανάγκες  του, όπως  και  η  αγωνιώδης  αναζήτηση  μιας  λύτρωσης  μέσω  της  αυτοτιμωρίας παίζουν  πρωταγωνιστικό πόλο  «στον  πεθαμένο  πλασιέ», αλλά  και  στην  «Νυχτερινή Πτήση  για  το  Μογκαντίσου». Ο  ασφαλιστής «ζούσε  πουλώντας  τον  εαυτό  του,  Από  προσποιητή  εξασφάλιση». Για μέρες, μήνες, χρόνια,  αιώνες.  Η  εσχάτη προδοσία, το  ξεπούλημα  της  ψυχής. Κάθε  πρωί  ευσυνείδητος  και  ευγενικός  επαγγελματίας  και  κάθε  βράδυ  ικέτης  λύτρωσης. Ώσπου  ένα χάραμα  , αυτοκτονεί, απαγχονίζεται   όπως  ακριβώς  ο  Ιούδας.  Γιατί του  έκαιγαν  τα  χέρια  τα  τριάντα  αργύρια, γιατί  ξεπουλήθηκε για τους  μισθούς  της προσποιητής   εξασφάλισης : «Ιδανικός  τρόπος  αυτοκτονίας-ιδανική ώρα  για  να  φύγει  κάποιος. Χειμώνας».

Αντίστοιχη  αγωνία  βιώνει  και ο εκμηδενισμένος διπλωματικός  ακόλουθος που είναι  γυψωμένος  εξαιτίας  των  σπασμένων  πλευρών  του, για  να  αντέξει  την  νοθευμένη  ζωή του. Κατακομματιασμένος, πονεμένος, ανεβαίνει  τον Γολγοθά του, αυτοκτονεί  από  υπερβολική  ταχύτητα  του  αυτοκινήτου  του  και  του  μυαλού του…

Ο  Έρωτας  διεκδικεί  την   θέση  του  στην  ποιητική συλλογή  , αγκαλιάζοντας  τους ήρωες  της  πότε  με  ζωώδη σκληρότητα, όπως στην  περίπτωση   τη  Γιώτας  της  δεκαοχτάχρονης πόρνης  από την  Πάτρα και  πότε με  ανικανοποίητη/έκφυλη σεξουαλικότητα όπως στην  περίπτωση των  συντρόφων στις  <<ηνωμένες  απώλειες  της  ψυχής  του>>.  Καυτά  κοινωνικά  θέματα  προβληματίζουν τον   συγγραφέα και  πληγώνουν  τους ήρωες του. Ο  αγοραίος  έρωτας  και  η  εκμετάλλευση  των  νεαρών  ιερόδουλων  που έρχονται  στην  πρωτεύουσα  από  την  επαρχία κυνηγώντας  το όνειρο, όχι   πάντα  το  χρήμα  και την  δόξα  αλλά την  Αγάπη  και την  Κατανόηση. Η  αποδοχή  και η αρμόζουσα   αξιοπρέπεια  στους  νεαρούς  ομοφυλόφιλους  που «ψωνίζουν  πελάτες»  και  ξεφτιλίζονται, διασύρονται  από  αυτούς  άμα  τη  ολοκληρώσει  της  σεξουαλικής  πράξης. Και  η  ενοχική/αισθησιακή και  ταυτόχρονα  ανικανοποίητη σεξουαλικότητα γυναικών όπως η   Συλβάνα  που  απολαμβάνει «την ύπαρξη  των  νέων  και διάχυτων  οσμών  στο σώμα της», ξαναπέφτοντας  πεινασμένη  κάθε φορά σε  νέες  σωματικές  παρουσίες. μετά τον  χωρισμό της  από τον συγγραφέα.. Η  τσίχλα  που άφησε  στο  χαρτί  η  Γιώτα, η αγάπη  του  συντρόφου που  βρέθηκε  να κρέμεται  το πρωί στα  παραθύρια  σαν  ένα  τσαμπί  σταφύλι  και το  χάσιμο  του  εαυτού  της  Συλβάνας  στο  κενό. Τρείς  όψεις  του  ίδιου  νομίσματος: Δυστυχία/παραίτηση, έλλειψη ικανοποίησης/παραίτηση, μεταμέλεια/παραίτηση. Αλλοτρίωση και  εκφυλισμός  πρώτα της   πράξης και  μετά   του  αισθήματος.

Όμως  οι ήρωες  της  Γης  Θνητής  δεν  σκορπούν  στο  διάβα τους  μόνο  πίκρα, απογοήτευση, θυμό, θάνατο :  Στο  κεφάλαιο  <<Ονειροδοκείν>> αποτυπώνεται  η  ηρεμία της γλυκιάς  εξασφάλισης  μιας  γυναίκας στα πλαίσια  μίας  σχέσης που  υπόκειται  στην  φυσική  φθορά του  χρόνου. Χωρίς  ερωτήσεις, αναζητήσεις, συνειδητοποιήσεις…. «Όμως  τα  μάτια της  έπεφταν  ακόμη  πάνω  του»… Συντροφικότητα, έννοια, ενδεχομένως  αγάπη, υποθάλπων  ερωτισμός… Η σύντροφος  ονειρευόταν ξαπλωμένη δίπλα του…Κι  αυτό της  έδινε  φτερά…Προσπερνούσε την  ανιαρή συμβατικότητα  της  σχέσης  τους Ευαισθησία, τρυφερότητα, γλυκύτητα…

Ψαλμωδία, όνειρο,  ευωδιά   γιασεμιών στην  «Κυμβαλίνη», λυρικές  περιγραφές και  ποιητικές μελωδίες, νοσταλγικές  επιστροφές  στο  παρελθόν… Νοσταλγία  για  την νιότη  που  πέρασε και  χάθηκε, αναφορά  στην  ματαιότητα  της  αναζήτησης όχι  όμως  με  την  αυστηρότητα  της  αυτοκριτικής  αλλά περισσότερο  με τρυφερότητα  φιλοσοφικής  προέλευσης. Ελπίδα  και  υπόσχεση,  σχέδια  για  το  μέλλον, συντροφικότητα. Βιώματα  και  συναισθήματα  ανθρώπων  σε  ΚΗΠΟ ΤΗΣ  ΓΗΣ  ΘΝΗΤΗΣ, Εξαιρετικός   επίλογος που  αγκαλιάζει  με  σπουδή   και  ευαισθησία όλη  την  ποιητική  συλλογή  με την πιθανότητα και  ταυτόχρονα  δυνατότητα  απόδρασης και  απελευθέρωσης των ηρώων της. Όλων  εμάς ,πηγών  που  αναβλύζουμε, σωμάτων  αλειμμένων  με  μύρο, βιαστικών και  ανυπόμονων  αναχωρητών.

ΕΝΑ  ΤΕΡΑΣΤΙΟ  ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ  ΣΤΟΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΟ ΝΙΚΟ  ΓΥΦΤΟΥΛΑ  ΠΟΥ  ΜΟΥ  ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΗΚΕ  ΤΗΝ  ΔΕΥΤΕΡΗ  ΜΑΤΙΑ  ΤΟΥ  ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ.

ΣΑΣ  ΕΥΧΟΜΑΙ  ΝΑ  ΛΑΤΡΕΨΕΤΕ  ΤΗΝ  ΓΗ  ΘΝΗΤΗ, ΟΠΩΣ  ΤΗΝ  ΛΑΤΡΕΨΑ  ΚΙ  ΕΓΩ…ΜΕ  ΤΟΝ  ΤΡΟΠΟ ΠΟΥ  ΤΗΣ  ΑΞΙΖΕΙ!!!