Ο ΣΥΡΙΖΑ και η αντιμετώπιση της ανεργίας

Από τη Διοικήτρια του ΟΑΕΔ Μαρία Καραμεσίνη 

Στο συνοπτικό εκλογικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, η αντιμετώπιση της ανεργίας αποτελεί μία από τις 5+10 προτεραιότητες της κρατικής παρέμβασης σε περίπτωση εκλογικής νίκης του κόμματος.

Ένα χρόνο μετά την ανακοίνωση του προγράμματος της Θεσσαλονίκης και τη δημοσίευση του «Σχεδίου Δράσης του ΣΥΡΙΖΑ για την καταπολέμηση της ανεργίας» εν όψει της εκλογικής αναμέτρησης του προηγούμενου Ιανουαρίου, η πρόκληση της μαζικής ανεργίας παραμένει, αλλά η συγκυρία έχει αλλάξει ενώ η εμπειρία της πρώτης κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ μας έχει κάνει διαυγέστερους ως προς όλα τα επίδικα. Καλούμαστε λοιπόν να ξανασκεφτούμε τις κατευθύνσεις και τις προτεραιότητές μας ως κόμματος στο συγκεκριμένο πεδίο πολιτικής. Το παρόν άρθρο αποσκοπεί στο να ανοίξει τη συζήτηση.

Το πολιτικό στοίχημα για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι και σήμερα, όπως και ένα χρόνο πριν, η γρήγορη αποκλιμάκωση της ανεργίας και η δραστική μείωση του ποσοστού της μακροχρόνιας ανεργίας με παράλληλη αύξηση της απασχόλησης, καθώς και η δρομολόγηση ενός αναπτυξιακού μοντέλου συμβατού με την αναβάθμιση των εργασιακών δικαιωμάτων και του εισοδήματος των εργαζόμενων τάξεων.

Όμως, η εξάμηνη διαπραγμάτευση, η χρηματοπιστωτική ασφυξία και, τελικά, οι έλεγχοι στην κίνηση κεφαλαίων που επιβλήθηκαν στην οικονομία από τους δανειστές ακύρωσαν τον πρώτο και τον τέταρτο και, εν μέρει, τον τρίτο από τους τέσσερις πυλώνες του «Σχεδίου Δράσης του ΣΥΡΙΖΑ για την καταπολέμηση της ανεργίας» του προηγούμενου φθινοπώρου:

1) Σταμάτημα της λιτότητας και ισχυρή ώθηση της εσωτερικής ζήτησης με μέτρα αναδιανομής του εισοδήματος υπέρ των λαϊκών τάξεων (σοκ ζήτησης).

2) Προγράμματα απασχόλησης μεγάλης κλίμακας και πλέγμα μέτρων προώθησης της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (σοκ απασχόλησης).

3) Ρύθμιση χρεών και αποκατάσταση του δανεισμού των επιχειρήσεων, ειδικό πακέτο μέτρων στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και πρόγραμμα νέων αγροτών (σοκ προσφοράς).

4) Επενδυτική ώθηση με μοχλό μεγάλο πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων (επενδυτικό σοκ).

Είναι αξιοσημείωτο ότι, παρά τον αυξανόμενο χρηματοδοτικό στραγγαλισμό και χωρίς να έχουν ξεκινήσει προσλήψεις σε νέα προγράμματα απασχόλησης, κατά το δύσκολο πρώτο εξάμηνο του 2015 η οικονομία παρουσίασε χαμηλούς αλλά θετικούς ρυθμούς μεγέθυνσης, ενώ η απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα αισθητά μεγαλύτερη καθαρή αύξηση (203 χιλιάδες άτομα) απ' ό,τι το πρώτο εξάμηνο του 2014 (176 χιλιάδες άτομα).

Ο τουρισμός, το εμπόριο και η μεταποίηση είχαν τη μεγαλύτερη συμβολή στην αύξηση μέχρι τα πράγματα να αντιστραφούν με τα γεγονότα του Ιουλίου και η οικονομία να έρθει αντιμέτωπη με την ύφεση και τη συρρίκνωση της απασχόλησης.

Το ύψος των τελευταίων θα εξαρτηθεί από το πόσο γρήγορα θα αποκατασταθεί η ρευστότητα στην οικονομία, θα απορροφηθούν οι πόροι του παλιού και νέου ΕΣΠΑ, θα ρυθμιστούν τα κόκκινα δάνεια, θα αποπληρωθούν οι οφειλές του Δημοσίου προς τους ιδιώτες και κυρίως από το εάν θα υλοποιηθούν άμεσα προγράμματα απασχόλησης που θα ενισχύσουν τη ρευστότητα των ιδιωτικών επιχειρήσεων και θα αντισταθμίσουν τις αρνητικές συνέπειες στην οικονομική δραστηριότητα και την απασχόληση από την αύξηση του ΦΠΑ και των κρατήσεων στις συντάξεις και άλλα υφεσιακά μέτρα του τρίτου μνημονίου, ψηφισθέντα ή προς ψήφιση.

Τι να κάνουμε από εδώ και πέρα

Για τους παραπάνω λόγους είναι σημαντικό που το συνοπτικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ για τις εκλογές της 20ής Σεπτεμβρίου περιλαμβάνει στα άμεσα μέτρα αντιμετώπισης της ανεργίας προγράμματα διατήρησης θέσεων εργασίας σε επιχειρήσεις που πληρούν κριτήρια βιωσιμότητας και μπορούν να συμβάλουν στην αναχαίτιση της ύφεσης και της ανόδου της ανεργίας. Ένα τέτοιο πρόγραμμα άρχισε να σχεδιάζεται από τον ΟΑΕΔ σε συνεργασία με το υπ. Οικονομίας, Υποδομών και Ναυτιλίας πριν από την προκήρυξη των εκλογών και αναμένεται να έχει θετικό αντίκτυπο στην απασχόληση, σε συνδυασμό με τα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας, που θα βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη μέχρι και τους πρώτους μήνες του 2016.

Η επάνοδος της οικονομίας σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης από τις αρχές του 2016 θα καταστήσει ελκυστικά και αποτελεσματικά προγράμματα δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και αυτοαπασχόλησης για ανέργους στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας και σε δυναμικούς κλάδους, ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, το εκπαιδευτικό επίπεδο και τη διάρκεια ανεργίας, όπως και ολοκληρωμένα προγράμματα συμβουλευτικής - κατάρτισης - απασχόλησης για τις ομάδες εκείνες των ανέργων με τα μεγαλύτερα προβλήματα πρόσβασης στην απασχόληση.

Εάν τα παραπάνω συνδυαστούν με μέτρα προώθησης και στήριξης της αυτοαπασχόλησης στην ύπαιθρο (ολοκληρωμένο πρόγραμμα για νέους αγρότες), προγράμματα επιχορήγησης ατόμων που ξεκινούν εγχειρήματα κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και νέα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας στον δημόσιο τομέα για τις πιο ευάλωτες ομάδες ανέργων, τότε θα δοθεί ώθηση στη μείωση της ανεργίας, της οποίας η ένταση και η θετική επίπτωση θα είναι ανάλογες με το ύψος των διατιθέμενων πόρων, εθνικών και ευρωπαϊκών.

Τα προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης εξασφαλίζουν προσωρινή απασχόληση και εισόδημα στους ανέργους που συμμετέχουν. Μέσω της ζήτησης που δημιουργούν, έχουν την ικανότητα να αναχαιτίζουν την ύφεση ή να τονώνουν την οικονομική δραστηριότητα και να επενεργούν ανασχετικά στην άνοδο της ανεργίας και πολλαπλασιαστικά στην απασχόληση. Ωστόσο, δεν μπορεί να αποτελούν πανάκεια για τη μείωση της ανεργίας. Αντίθετα μπορεί να συμβάλουν στην ανακύκλωσή της, εάν δεν συντρέχουν άλλες προϋποθέσεις.

Εάν το τελικό ζητούμενο είναι η εργασιακή σταθεροποίηση και η επαγγελματική (επαν)ένταξη των ανέργων, τα προγράμματα επιδοτούμενης απασχόλησης αποτελούν ενδεχόμενους κρίκους της ατομικής πορείας τους, κατά τη διάρκεια της οποίας οι άνεργοι δικαιούνται κρατικής στήριξης και με άλλες μορφές: επιδόματα ανεργίας και κοινωνικές παροχές, συμβουλευτική υποστήριξη, επαγγελματικός (ανα)προσανατολισμός, απόκτηση αναγκαίων επαγγελματικών γνώσεων και εργασιακών δεξιοτήτων μέσω εκπαίδευσης και κατάρτισης κ.λπ. Στην παροχή αυτής της στήριξης κομβικός είναι ο ρόλος του ΟΑΕΔ και των εργασιακών του συμβούλων.

Η αναμόρφωση και αναβάθμιση του ΟΑΕΔ αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για την αύξηση της κλίμακας και της αποτελεσματικότητας των πολιτικών καταπολέμησης της ανεργίας. Αυτό σημαίνει βελτίωση της επιτελικής επάρκειας του οργανισμού ως προς τον σχεδιασμό, τη διαχείριση και την αξιολόγηση των ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, αναβάθμιση των πληροφοριακών του συστημάτων, πρόσληψη ικανού αριθμού εργασιακών συμβούλων που να μπορούν να παρακολουθούν την πορεία των ανέργων και να τους υποστηρίζουν.

Τέλος, η επαγγελματική κατάρτιση αποτελεί συχνά αναγκαία προϋπόθεση της εργασιακής (επαν)ένταξης των ανέργων, ιδίως των μακροχρονίων. Προκειμένου να συμβάλει σε αυτόν τον στόχο, η κατάρτιση των τελευταίων πρέπει να γίνεται σε δυναμικά επαγγέλματα και κλάδους, σε συνδυασμό με πιστοποίηση γνώσεων και δεξιοτήτων. Όμως το σημερινό σύστημα επαγγελματικής κατάρτισης είναι εντελώς αναξιόπιστο και οδηγεί σε τεράστια σπατάλη πόρων και στρεβλώσεις της αγοράς εργασίας (βλ. προγράμματα voucher).

Τόσο το Σχέδιο Δράσης του ΣΥΡΙΖΑ πριν από τις εκλογές του Ιανουαρίου όσο και το σημερινό «Συνοπτικό εκλογικό πρόγραμμα 5+10» τονίζουν την ανάγκη ριζικής μεταρρύθμισης του συστήματος (τομεακός / κλαδικός προσανατολισμός, ρόλος κοινωνικών εταίρων, πιστοποίηση), σε άμεση συνάρτηση με την αναμόρφωση του συστήματος επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Το ζητούμενο είναι η σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (αρχικής και συνεχιζόμενης) μέσω ενός αξιόπιστου συστήματος διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας σε επαγγέλματα και δεξιότητες, την ολοκλήρωση και διαρκή ανανέωση των επαγγελματικών περιγραμμάτων και την υιοθέτηση ενός εθνικού πλαισίου προσόντων.

Σίγουρα η ουσιαστική εξάλειψη της ανεργίας εξαρτάται από την παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας και την εδραίωση ενός νέου παραγωγικού, καταναλωτικού και αναπτυξιακού προτύπου που θα μπορεί να αξιοποιεί το σύνολο ενός υψηλά εκπαιδευμένου εργατικού δυναμικού με πλήρη εργασιακά δικαιώματα, αξιοπρεπή αμοιβή και κοινωνική ασφάλεια. Ωστόσο η πολιτική απασχόλησης δρα συμπληρωματικά με την οικονομική πολιτική σε όλες τις φάσεις αυτής της πορείας προκειμένου να επιταχύνει την επίτευξη του τελικού στόχου και να αποτρέπει την κοινωνική περιθωριοποίηση των πιο ευάλωτων θυμάτων της κρίσης.

* Η Μαρία Καραμεσίνη είναι καθηγήτρια Οικονομικών της Εργασίας και της Κοινωνικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μέλος της Ο.Μ. ΣΥΡΙΖΑ ΑΕΙ και ερευνητικών κέντρων και πρόεδρος και διοικήτρια του ΟΑΕΔ