Οι διδακτορούχοι στα αζήτητα

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ*

 avgi.gr

Υπάρχει σήμερα ένας τεράστιος αριθμός νέων οι οποίοι είναι κυριολεκτικά στα αζήτητα. Εννοώ τους κατόχους διδακτορικών τών, ας πούμε, τελευταίων πέντε ετών. Δεν το γράφω αυτό για να υποτιμήσω την τραγική κατάσταση των πτυχιούχων ή των νέων που για διάφορους λόγους έκαναν την επιλογή να μη συνεχίσουν στο πανεπιστήμιο μετά το λύκειο ή όσων έχουν παρατήσει τις σπουδές τους στο πανεπιστήμιο επειδή δεν έβρισκαν εκεί αυτό που ήθελαν ή δεν άντεχαν οικονομικά. Θα ήθελα, όμως, να επικεντρωθώ σε όσους και όσες ολοκλήρωσαν το διδακτορικό τους, εδώ ή στο εξωτερικό, και επέστρεψαν στην Ελλάδα.

Η απόκτηση του διδακτορικού συνεπάγεται πολύ μεγάλη επένδυση ενέργειας, πειθαρχία, ταλαιπωρία, αγωνία, δυσκολίες στις προσωπικές και οικογενειακές σχέσεις, οικονομικό κόστος και συχνά απασχόληση σε εξαιρετικά κακοπληρωμένες εργασίες μερικής απασχόλησης. Ταυτοχρόνως, όμως, η απόφαση να προχωρήσει κανείς για διδακτορικό εκφράζει και μία αξιακή διάσταση. Την πίστη ότι η γνώση έχει μία αυταξία και πως το συγκεκριμένο άτομο θα μπορέσει να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο με τη νέα γνώση που παράγει, ανεξάρτητα αν ερευνά πτυχές της επανάστασης του '21, τις ρίζες του ρατσισμού, οικονομικά μοντέλα ή ηλεκτρονικά κυκλώματα.

Η πολιτεία όλα τα περασμένα χρόνια εκδήλωσε όχι μόνο την πλήρη απαξίωση για όσους προσπαθούν να εκπονήσουν διδακτορικό, αλλά και την πλήρη αδιαφορία της για το πώς θα μπορέσει να αξιοποιήσει όσους το αποκτούν για το καλό του κοινωνικού συνόλου. Υποτροφίες είναι σχεδόν ανύπαρκτες, κεντρικές πρωτοβουλίες για τη σύναψη διακρατικών συμφωνιών που θα εξασφαλίζουν παραμονή σε κέντρα του εξωτερικού δεν έχουν δρομολογηθεί, τα προγράμματα που είχαν προκηρυχθεί κατέληξαν σε έναν γραφειοκρατικό λαβύρινθο, θέσεις σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα δεν προκηρύσσονται με άλλοθι το Μνημόνιο, ακόμη και όταν ικανοποιούνται οι επαίσχυντοι μνημονιακοί όροι.

Τα τελευταία χρόνια (και όχι μόνο της κρίσης) η κατάσταση των διδακτορούχων έχει επιδεινωθείκαι με την ολοένα αυξανόμενη "προσφορά" για απλήρωτη εργασία από διδακτορούχους σε ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια. Είναι εντυπωσιακό πόσα πολλά (κυρίως μεταπτυχιακά, αλλά όχι μόνον) μαθήματα διδάσκονται από κατόχους διδακτορικών χωρίς πληρωμή, συχνά με κάποια αόριστη "υπόσχεση" για το μέλλον. Όλα τα παραπάνω συγκλίνουν στην ίδια διαπίστωση: Ένα πλήρες αδιέξοδο για το πιο καταρτισμένο τμήμα των νέων αυτής της κοινωνίας.

Πριν προχωρήσω, είναι αναγκαίες κάποιες διευκρινίσεις. Σίγουρα ανάμεσα στα διδακτορικά που έχουν ολοκληρωθεί υπάρχουν διδακτορικά πολύ χαμηλού επιπέδου. Σίγουρα κάποιες έρευνες που συνεχίζουν να επιτελούν κάτοχοι διδακτορικού αποτελούν αναπαραγωγή των διδακτορικών τους. Σίγουρα ορισμένοι κάτοχοι διδακτορικών επιδιώκουν και νομιμοποιούν τη διαπλοκή με άλλους ερευνητές ή μέλη διδακτικού προσωπικού και δεν αντιδρούν σε αυθαιρεσίες "ανωτέρων." Αυτά, όμως, είναι πράγματα που γίνονταν και στο παρελθόν όπως άλλωστε και παντού στον κόσμο. Αυτές, όμως, οι απαράδεκτες καταστάσεις με κανέναν τρόπο δεν αναιρούν ούτε τα προβλήματα που περιέγραψα παραπάνω ούτε και χαρακτηρίζουν τις συμπεριφορές της μεγάλης πλειονότητας των κατόχων διδακτορικού.

Τα παρακάτω θα μπορούσαν, ενδεχομένως, να αποτελέσουν ορισμένες πρωτοβουλίες για να αντιμετωπιστούν κάποια, έστω, από τα προβλήματα.

* Να αρχίσει η συζήτηση για τη δημιουργία ενός εθνικού φορέα χρηματοδότησης της έρευνας, με έμφαση στη συμμετοχή νέων επιστημόνων.

* Τα Πανεπιστήμια, τα ΤΕΙ και τα Ερευνητικά Κέντρα να «ανοίξουν», μετά από αξιολογήσεις, για τους νέους διδακτορούχους και να παρθούν πρωτοβουλίες από τα μέλη του διδακτικού προσωπικού και τους ερευνητές για να ξεκινήσουν διαδικασίες συγκρότησης «ζωτικών χώρων» για νέους διδακτορούχους όπου θα διαμορφώνονται βαθμιαία όλων των ειδών οι συνέργειες.

* Στα μεταπτυχιακά προγράμματα όπου υπάρχουν δίδακτρα να ορίζεται ρητά ότι δεν μπορούν να λαμβάνουν επιπλέον αμοιβή όσοι διδάσκουν ενώ έχουν εργασία πλήρους απασχόλησης και να είναι υποχρεωτική η πρόσληψη νέων επιστημόνων. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν τόσα πολλά μεταπτυχιακά με υψηλά δίδακτρα (πάνω από 3.000 ευρώ, ορισμένα και 9.000) και να μην προσλαμβάνονται υποχρεωτικά νέοι διδακτορούχοι, προφανώς μετά από δημόσια προκήρυξη και αυστηρή αξιολόγηση.

* Να αλλάξει ο τρόπος πρόσληψης διδακτικού προσωπικού στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Είναι σκανδαλώδες το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα όσων διδάσκουν και πληρώνονται είναι ταυτοχρόνως και μέλη διδακτικού προσωπικού με πλήρη απασχόληση σε Πανεπιστήμια και ΤΕΙ.

Για όλα όσα θίγονται θα υπάρχει ένας καλοπροαίρετος αντίλογος: Εδώ καράβια χάνονται... Μα, ακριβώς επειδή καράβια χάνονται, πρέπει να αναδείξουμε το πρόβλημα, να σκεφτούμε συλλογικά για να διαμορφώσουμε τις συνθήκες για τις όποιες λύσεις. Αλλιώς, όταν μια μέρα θα βρούμε ως κοινωνία έναν άλλον βηματισμό, θα ψάχνουμε για διδακτορούχους και δεν θα τους βρίσκουμε. Και τότε η ζημιά θα χρειαστεί πολλά χρόνια για να αποκατασταθεί.

* Ο Κώστας Γαβρόγλου είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών