Μπορούν οι εργάτες να 'τρέξουν' ένα εργοστάσιο;

Έχουν περάσει δύο χρόνια από την ημέρα που η ΒΙΟ. ΜΕ. στην Θεσσαλονίκη πέρασε στα χέρια των εργαζομένων. Χωρίς τυμπανοκρουσίες και υπερβολές αυτή είναι η κατάσταση του πρώτου αυτοδιαχειριζόμενου εργοστασίου στην Ελλάδα

Από τον Λεωνίδα Λιάμη

Είναι η ελληνική εκδοχή του… γαλατικού χωριού, στο χώρο του επιχειρείν, που κάνει πράξη μια έκφανση του μοντέλου της κοινωνικής οικονομίας, όπως είναι η αυτοδιαχείριση, σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούν οι «λεγεώνες» του καπιταλισμού.

Για την ώρα το «πείραμα» της Βιομηχανικής Μεταλλευτικής (ΒΙΟ.ΜΕ) στη Θεσσαλονίκη -γιατί περί αυτού πρόκειται- δείχνει να τα καταφέρνει και να αντέχει. Έστω και αν αυτό γίνεται εν μέσω συμπληγάδων. Το πέρασμα των συντελεστών της παραγωγής στα χέρια της εργατικής τάξης, σε μια επιχείρηση και σε μια χώρα με το δυτικό παρελθόν της Ελλάδας, είναι γεγονός και κάποιοι τολμούν να πουν πως έχει γίνει και με επιτυχία. Αλλά αυτό είναι κάτι σχετικό και εξαρτάται από την (πολιτικο-οικονομική) οπτική που θα ειδωθεί.

Το βέβαιο είναι ότι το εγχείρημα προάγει αξιοπρέπεια για όσους συμμετέχουν, καθώς τους επιτρέπει να παλεύουν όρθιοι –και όχι από τον… καναπέ της ανεργίας- για να εξασφαλίσουν ένα πενιχρό (για την ώρα) εισόδημα και για αυτό εξοργίζονται και νιώθουν προσβεβλημένοι όταν τους αποκαλούν εργάτες- επιχειρηματίες ή εργάτες - βιομηχάνους.


 

Με αφεντικό τη… γενική συνέλευση


Δημιούργημα της ανάγκης, με πολλά προβλήματα –ακόμη και γκρίζων ζωνών νομιμότητας σε κάποιες πτυχές του- μεγάλες δυσκολίες και ελάχιστους πόρους, το μοναδικό, προς το παρόν, εργοστάσιο στην Ελλάδα που έχει για… αφεντικό του τη γενική συνέλευση των εργαζομένων, συμπλήρωσε, πριν από ακριβώς δύο εβδομάδες, δύο χρόνια λειτουργίας.

Εμπνευσμένοι από το παράδειγμα του κινήματος ανεκτημένων εργοστασίων της Αργεντινής και του αντίστοιχου διανομής του καφέ των Ζαπατίστας, αλλά και από τις παροτρύνσεις από την κοινωνία, οι εναπομείναντες περίπου 20 (σήμερα) εργαζόμενοι στη ΒΙΟ.ΜΕ έχουν πάρει την τύχη στα χέρια τους και παράγουν –με συνταγές που βρήκαν στο διαδίκτυο- από φυσικές α’ ύλες, κρεμοσάπουνα και καθαριστικά για πλυντήρια και τζάμια, τα οποία διαθέτουν σε 120 στέκια στην Ελλάδα, καθώς και σε αγορές χωρίς μεσάζοντες, φεστιβάλ κ.λπ., σε χαμηλές τιμές, για να είναι προσιτά στις λαϊκές οικογένειες.

«Εμείς το έχουμε βαφτίσει ως εργατικό έλεγχο της παραγωγής κι αυτοδιάθεση μέσα από την γενική συνέλευση των εργαζομένων», εξηγεί στο WE του News247.gr ο Μάκης Αναγνώστου, ο οποίος εκτελεί χρέη εκπροσώπου των εργαζομένων στη ΒΙΟ.ΜΕ., θυγατρικής του ομίλου της Φιλκεράμ – Johnson, που παρήγαγε χημικά και κόλλες.

Τον συναντήσαμε λίγες μέρες μετά τη γενέθλια επέτειο από την έναρξη της αυτοδιαχείρισης, η οποία συνοδεύτηκε με ένα τριήμερο εκδηλώσεων κοινωνικής αλληλεγγύης, που είχε ως αποκορύφωμα ένα λαϊκό γλέντι με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου, φίλων και υποστηρικτών της προσπάθειας, αλλά και γνωστών ερμηνευτών όπως ο Θαν. Παπακωνσταντίνου και ο Δημ. Ζερβουδάκης. Κάτι αντίστοιχο είχε γίνει και πριν περίπου δύο χρόνια όταν τέθηκαν οι βάσεις –σε επίπεδο ιδεών και πόρων- για να μετατραπεί το εργοστάσιο της ΒΙΟΜΕ, ένεκα συμβατού εξοπλισμού, σε εργοστάσιο παραγωγής καθαριστικών.

 

Προσβολή το «εργάτες – βιομήχανοι»

Πατέρας 4 παιδιών –και παππούς ενός εγγονιού πλέον- ο 48χρόνος Μάκης, μας συνάντησε σε ένα εναλλακτικό καφέ της Θεσσαλονίκης και μας κοίταξε με μάτι που γυαλίζει όταν του είπαμε αν αισθάνεται και λίγο… βιομήχανος. «Μας προσβάλλει και μας αδικεί να μας αποκαλούν εργάτες – βιομήχανους. Εμείς θέλουμε τον κοινωνικό έλεγχο για να υπάρξει ένας δίαυλος μεταφοράς των κερδών στην κοινωνία και τον έχουμε βάλει ως όρο και στο καταστατικό της Κοινωνικής Συνεταιριστικής μας επιχείρησης», σημειώνει και προσθέτει με χιούμορ ότι «αν ήμασταν βιομήχανοι δεν θα στηρίζαμε τις δράσεις του Κοινωνικού Ιατρείου και αντιστοίχως τον αγώνα των εργαζομένων άλλων εργοστασίων, θα ήμασταν στο πλευρό του ιδιοκτήτη».

Στην αυτοδιαχειριζόμενη λειτουργία της ΒΙΟΜΕ έχει αλλάξει ο τρόπος κοστολόγησης, με το εργατικό κόστος να αποκτά μεγαλύτερο ειδικό βάρος και το κέρδος να περιορίζεται δραστικά, ίσα που να μπορεί να καλύπτει τα λειτουργικά έξοδα της ΚοινΣΕπ, που έχει στηθεί, εδώ και ένα χρόνο με 21 ιδρυτικά μέλη. Όσο για το πώς πληρώνονται οι εργαζόμενοι; Μοιράζονται ισομερώς ό,τι κερδίζουν, ανεξάρτητα της δουλειάς που προσφέρει ο καθένας τους, είτε είναι στη φύλαξη του χώρου, είτε στην παραγωγική διαδικασία. Ο μόνος τρόπος να πάρει κάποιος περισσότερα χρήματα, είναι να κάνει περισσότερες βάρδιες.

Για να έχουμε, ωστόσο, και μια αίσθηση για του τί μιλάμε, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο μισθός για το προσωπικό της ΒΙΟΜΕ, στην καλύτερη των περιπτώσεων, θα προσεγγίσει το ύψος του επιδόματος ανεργίας, ήτοι κάτι κοντά στα περίπου 350 ευρώ το μήνα. Ενίοτε δε, συμπληρώνεται και με τρόφιμα, είτε ως απότοκο ανταλλακτικής οικονομίας, αφού η διανομή προϊόντων της ΒΙΟΜΕ γίνεται μέσω καναλιών και στεκιών κοινωνικής αλληλεγγύης, είτε από προσφορές άλλων κοινωνικών ομάδων, οι οποίες στηρίζουν τον αγώνα τους.


 

Ενδιαφέρον και από το εξωτερικό

«Έχουμε προοπτικές να πάμε πολύ καλύτερα και να αυξήσουμε σημαντικά την παραγωγή και τα έσοδά μας. Να πάμε δηλαδή σε μια κατάσταση πιο κοντά στον κανονικό μισθό, με ένσημα κι αυτό φαίνεται και από την πορεία των παραγγελιών από τις αρχές του 2015, όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά κι από το εξωτερικό», λέει ο κ. Αναγνώστου και κάνει λόγο για την ύπαρξη ενδιαφέροντος για τα προϊόντα της ΒΙΟΜΕ και από την Ολλανδία, τη Γερμανία, την Αυστρία και τη Γαλλία, μέσα από κοινωνικά δίκτυα αλληλεγγύης.

«Γυρίζοντας σε διάφορες χώρες της Ευρώπης για να κοινοποιήσουμε το πρόβλημά μας, μας δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσουμε ανθρώπους που έχουν την ίδια φιλοσοφία» σημειώνει και αναφέρεται χαρακτηριστικά σε επαφές που έχουν γίνει με στελέχη των πανίσχυρων συνδικάτων Verdi και CG Metal στη Γερμανία, όπως επίσης και με το αριστερό συνδικάτο της Γαλλίας, το CGT. Όπως ισχυρίζεται, τα πολυπληθή αυτά συνδικάτα έχουν υποσχεθεί πως θα απορροφούν ένα μέρος της παραγωγής, όταν αυτή γίνει πιο μαζική και αποκτήσει και τις απαραίτητες πιστοποιήσεις.

Βραχνάς τα χρέη της ιδιοκτησίας. Επαφές για πολιτική διευθέτηση

Προς την κατεύθυνση αυτή έχουν, ήδη, ετοιμαστεί επαγγελματικές συνταγές με οικολογικές α’ ύλες, για την παραγωγή πιστοποιημένων και οικολογικών προϊόντων καθαρισμού, αλλά απομένει να λυθεί ένα μείζον πρόβλημα, που έχει να κάνει και με την πλήρη νομιμότητα στη λειτουργία της ΒΙΟΜΕ.

«Διαθέτουμε όλα τα απαραίτητα φορολογικά και ασφαλιστικά έγγραφα, αλλά θα πρέπει να φύγουν τα βάρη από τα χρέη που άφησε η ιδιοκτησία, προκειμένου να πάψει να ισχύει αυτό το καθεστώς ημινομιμότητας», λέει ο κ. Αναγνώστου και τονίζει πως μέχρι πρότινος υπήρχε ανοικτός δίαυλος επικοινωνίας με τον υφυπουργό Εργασίας Βασίλη Κεγκέρογλου (έγιναν 7 συναντήσεις), χωρίς όμως, να προκύψει κάποιο θετικό αποτέλεσμα.

 

Η πρώτη επαφή με την πολιτική ηγεσία του υπουργείου μάλιστα, είχε γίνει με εντυπωσιακό τρόπο, αφού αποτέλεσε τον τελευταίο σταθμό ενός «καραβανιού αλληλεγγύης», το οποίο ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2012 με τη συμμετοχή αλληλέγγυων ομάδων πολιτών από την Αλεξανδρούπολη, την Κομοτηνή, τη Βέροια, τη Λάρισα, το Βόλο, τα Ιωάννινα, την Πάτρα και την Αθήνα, όπου το καραβάνι έκανε στάσεις και δημοσιοποιούσε το πρόβλημα μέσα από διάφορες εκδηλώσεις. Ο τότε γενικός γραμματέας του υπουργείου, τον οποίο συνάντησαν λίγο – πολύ «με το έτσι θέλω», τους είπε πως η πρότασή τους, για την αυτοδιαχείριση του εργοστασίου της ΒΙΟΜΕ, ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και στο πλαίσιο αυτό μεσολάβησε ο ίδιος για να αρχίσουν οι (ατελέσφορες, ωστόσο) επαφές με τον υφυπουργό.

Η προσπάθεια ενεργοποίησης της πολιτείας για να δοθεί μια λύση, δεν έχει εγκαταλειφθεί. «Κάνουμε προσπάθειες να διαμορφώσουμε τις συνθήκες για να συναντηθούμε και με τη νέα ηγεσία του υπουργείου και μόλις ετοιμαστούμε θα θέσουμε εκ νέου το αίτημά μας, που δεν είναι άλλο από το να διαμορφωθεί το θεσμικό πλαίσιο για να λειτουργούμε σε νομιμότητα. Δεν μας ενδιαφέρει το ιδιοκτησιακό» τονίζει ο κ. Αναγνώστου και παραδέχεται ότι κρατά μικρό καλάθι, παρότι το εργοστάσιο το έχει επισκεφθεί στο παρελθόν κι ο Αλέξης Τσίπρας, προκειμένου να εκφράσει τη συμπαράστασή του στον αγώνα τους.

 

Ανάλογες επισκέψεις τα τελευταία δύο χρόνια έχουν γίνει στις εγκαταστάσεις της ΒΙΟΜΕ και από άλλες προσωπικότητες, κάποιες μάλιστα παγκόσμιου βεληνεκούς, όπως για παράδειγμα η Καναδή δημοσιογράφος – ερευνήτρια και συγγραφές του γνωστού βιβλίου «Το δόγμα του Σοκ», Ναόμι Κλάιν, ο Raul Contoy, από τη ΖΑΝΟΝ (σ.σ. ένα από τα πιο ξακουστά εργοστάσια στον κόσμο που λειτουργούν με αυτοδιαχείριση, απασχολώντας περί τους 400 εργαζόμενους στην παραγωγή κεραμικών πλακιδίων) και ο Ernesto Lalo Paret, από το αργεντίνικο κίνημα ανεκτημένων εργοστασίων.

Δεν άντεξαν όλοι

Ο Lalo Paret με την εμπειρία που διαθέτει τους είχε προειδοποιήσει ότι θα περάσουν από στενωπό και πως πριν λάβουν την όποια απόφαση, θα πρέπει να τη συζητήσουν και να συναποφασίσουν με τις οικογένειές τους. Και έτσι έπραξαν. Ο καθένας ανέλαβε να μιλήσει με τους οικείους του και έπειτα από περίπου μια εβδομάδα συγκλήθηκε εκ νέου γενική συνέλευση. Οι περισσότεροι είπαν εντάξει και το εγχείρημα μπήκε στη γραμμή εκκίνησης. Λίγες ημέρες πριν, είχε προηγηθεί μια συντονισμένη απόπειρα ώστε να ζητηθεί βοήθεια από οπουδήποτε, όμως μόνο οι απλοί άνθρωποι ήταν αυτοί που κυρίως κινητοποιήθηκαν. «Σε 2-3 ημέρες στείλαμε γύρω στα 2.000 mail, στα οποία εξηγούσαμε την κατάστασή μας και η ανταπόκριση από τον κόσμο ήταν συγκινητική. Σε λίγες ημέρες ένα γραφείο 12 τ. μ. που έχουμε στο εργοστάσιο, γέμισε τρόφιμα, ενώ κάποιοι έστειλαν και λίγα χρήματα. Αντίθετα, οι πολιτικοί, όπως και η συνδικαλιστική γραφειοκρατία και η Εκκλησία, οι μητροπόλεις Θεσσαλονίκης και Σταυρουπόλεως & Νεαπόλεως, για να ακριβολογούμε, είτε άμεσα, είτε έμμεσα δεν μας βοήθησαν. Μόνη εξαίρεση, ο Ιερέας Παρθένιος της ενορίας του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης Ηλιουπόλεως, γνωστός για το έργο του και στον πόλεμο της Σερβίας, ο οποίος μας βρήκε και μας προμήθευσε με 25 δέματα με τρόφιμα».



Με το πέρασμα του χρόνου, ο Αργεντίνος Lalo Paret, απεδείχθη πως είχε δίκαιο. Ο αρχικός ενθουσιασμός δεν κράτησε για πολύ και όχι για όλους. Υπό το βάρος μεγάλων δυσκολιών, από τους αρχικά 42 εργαζόμενους στη ΒΙΟΜΕ, έμειναν να υπηρετήσουν το σχέδιο οι μισοί. Κάποιοι το μετάνιωσαν και αποχώρησαν, άλλοι χώρισαν από τις συζύγους και διέλυσαν τις οικογένειές τους και κάποιοι μετανάστευσαν. «Το έβλεπες στα μάτια τους ότι τσακωνόταν στα σπίτια τους», σημειώνει ο κ. Αναγνώστου, αλλά σπεύδει να τονίσει ότι όσοι άντεξαν «έχουμε κερδίσει την αξιοπρέπειά μας, και δεν είναι τόσο τα χρήματα, όσο ότι έχουμε ένα προορισμό καθημερινά και δεν αισθανόμαστε ότι είμαστε άχρηστοι. Διότι στην ηλικία μας, αφού θα τελείωνε το επίδομα ανεργίας, εάν είχαμε επιλέξει την άλλη οδό, της αποδοχής της απόλυσης, θα έπρεπε να καθίσουμε στον καναπέ, να αλλάζουμε κανάλια στην τηλεόραση και να παίρνουμε χάπια. Και θυμίζω, στα μέσα του 2012 ήταν η περίοδος κορύφωση των αυτοκτονιών στην Ελλάδα».

«Δεν είμαστε χίπηδες να πούμε ότι θα κάνουμε το δικό μας κόσμο»

Η συμπλήρωση αυτής της διετίας αυτοδιαχείρισης, ωστόσο, δεν θολώνει την ευθυκρισία και την αυτογνωσία του συνομιλητή μας. Στο ερώτημά μας αν ο ίδιος και οι συνάδελφοί του αισθάνονται «Δον Κιχώτες», η απάντηση είναι άκρως πολιτική. «Δεν είμαστε τόσο χίπηδες να πούμε πως θα εγκαθιδρύσουμε το δικό μας κόσμο, αν και στις τάξεις μας επικρατεί η αριστεροαυτόνομη ιδεολογία. Στόχος μας πρέπει να είναι να δέσει αυτή η ιδεολογία με το εργατικό κίνημα και την κοινωνία για να φύγουμε από αυτό το νταλκά της «επανάστασης». Μια ΒΙΟΜΕ δεν μπορεί μόνη της να σταθεί. Ή θα αναγκαστεί να λειτουργήσει σαν κανονική ιδιωτική επιχείρηση ή θα δημιουργήσουμε ένα δίκτυο με πολλά ανεκτημένα εργοστάσια, με πολιτική παρουσία και με μια τράπεζα του δικτύου, ώστε αν γίνει μια στραβή στο επίπεδο της αυτοδιαχείρισης, να στηρίξει», τονίζει χαρακτηριστικά και σημειώνει πως σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πάει να στηθεί ένα τέτοιο δίκτυο, αφού υπάρχουν δύο ανεκτημένα εργοστάσια στη Νότια Γαλλία κι άλλα δύο στην Ιταλία, σε Μιλάνο και Ρώμη, ενώ μια αντίστοιχη περίπτωση βρίσκεται στην Τουρκία.

Στην Ελλάδα εκτός της ΒΙΟΜΕ, μια ανάλογη απόπειρα αυτοδιαχείρισης εργασιακού χώρου έγινε στο παρελθόν και σε μια κεραμοποιία στη Δράμα, η οποία όμως απέτυχε, γιατί δεν τα βρήκαν μεταξύ τους οι εργαζόμενοι. Ανάλογες προσπάθειες πήγαν να ξεκινήσουν και στην περίπτωση της ΑΓΝΟ, της ΣΕΚΑΠ, μιας θυγατρικής ιταλικής εταιρείας με δράση στις ΑΠΕ, στη Χαλκίδα, κλπ, αλλά σε όλες η έκβαση του εγχειρήματος δεν τελεσφόρησε.

Τι μέλλει γενέσθαι εφεξής; «Τα δύο πρώτα χρόνια πέρασαν σαν νεράκι. Όταν είσαι μέσα στη φωτιά δεν καταλαβαίνεις τι γίνεται και πώς περνά ο χρόνος. Πάμε τώρα για τα 10 χρόνια», τονίζει ο κ. Αναγνώστου και καθιστά σαφές σε όλους τους τόνους ότι «από το εργοστάσιο έχουμε πλέον αποφασίσει ότι δεν φεύγουμε. Ό,τι και αν γίνει. Μη τολμήσει να έρθει κανείς να μας βγάλει γιατί θα είναι αιτία πολέμου. Το δικαίωμα στην εργασία είναι ιερό για εμάς και τις οικογένειές μας και σε αυτό είναι μαζί μας το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας».


Φωτογραφίες: Sooc.gr, eurokinissi.gr