Η σκοτεινή πλευρά του τουρισμού

Κάθε χρόνο η τουριστική κίνηση σπάει ρεκόρ. 1,3 δισ. άνθρωποι ταξιδεύουν ανά τον κόσμο, ολοένα περισσότερο, ολοένα πιο μακριά. Ναι μεν ενισχύεται η ανάπτυξη και η πολιτιστική ανταλλαγή αλλά σε βάρος του οικοσυστήματος.
 

Είναι και πάλι η εποχή του χρόνου, που ο κόσμος ταξιδεύει και οι τουριστικές περιοχές είναι ασφυκτικά γεμάτες, στο Μπανγκόκ, στη Μεσόγειο ή σε κρουαζιέρες. Στη Γερμανία ένας στους τρεις πηγαίνει δύο φορές διακοπές τον χρόνο, τουλάχιστον επτά ημέρες. Ένας στους έξι  πηγαίνει ακόμη πιο συχνά. Οι Γερμανοί είναι πρωταθλητές στα ταξίδια, πιο πολλά, πιο μακριά.
Όλος ο κόσμος ένα χωριό

Όχι δεν είναι διαδήλωση, είναι τουρίστες στη Βενετία

Η αύξηση του τουριστικού κύματος οφείλεται και στις αεροπορικές εταιρίες χαμηλού κόστους. Αυτό έχει σαν συνέπεια όλο και περισσότεροι να μπορούν να χρηματοδοτούν τα ταξίδια τους σε μακρινούς προορισμούς, όπως στην Ινδία ή την Κίνα. Το 1995 ταξίδεψαν σε άλλες χώρες 531 εκατομ. άνθρωποι, πέρυσι ήταν 1,3 δις. Υπάρχουν τα πάντα, παντού και για κάθε τύπο και γούστο. «Τα ταξίδια έχουν γίνει σημαντικό συστατικό του πώς αναπροσδιορίζεται κανείς» λέει ο Τιμ Φρέιταγκ, καθηγητής ανθρώπινης γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. «Ορισμένοι μάλιστα δίνουν την εντύπωση ότι επιλέγουν τα ταξίδια τους αναλόγως του κατά πόσο οι φωτογραφίες και τα βίντεο έχουν πέραση στο Instagram». Ιδιαίτερα όμως σε πολύ αγαπημένους προορισμούς, όπως η Βενετία, που οι τουρίστες θέλουν να αποτυπώσουν στην αιωνιότητα το πέρασμά τους, οι κάτοικοι εκνευρίζονται από την πολυκοσμία. Το ίδιο συμβαίνει και στη Μαγιόρκα. Πέρυσι μάλιστα διοργανώθηκε η μεγαλύτερη διαδήλωση εναντίον του μαζικού τουρισμού που έχει ποτέ γίνει. Αλλά και ο τουρισμός στις μεγάλες πόλεις έχει αυξηθεί. «Το αποτέλεσμα είναι να έχουν αυξηθεί τα νοίκια» λέει ο Φρέιταγκ. «Τα φτωχά στρώματα εκτοπίζονται και οι γειτονιές γίνονται κοινωνικά πιο ομοιογενοποιημένες».
Ο τουρίστας καταστρέφει αυτό που βρίσκει» έγραφε ο συγγραφέας Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ, τέλη της δεκαετίας του '50. Το ότι ο πολιτισμός καταστρέφεται από τη μαζική παρουσία τουριστών, επιβεβαιώνει και ο Φρέιταγκ, αλλά με περιορισμούς. «Ως ένα βαθμό η αυθεντικότητα χάνεται, αλλά παραμένει στη ματιά του παρατηρητή», υποστηρίζει.

Σε βάρος του περιβάλλοντος

Κρουαζιερόπλοιο στη Βενετία

Ο μαζικός τουρισμός πλήττει και το οικοσύστημα. Ο Γίργκεν Σμούντε, ερευνητής σε θέματα τουρισμού, υποστηρίζει ότι ο τουρισμός ευθύνεται για το 5% των εκπομπών αερίων παγκοσμίως που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. «Κυρίως η αναχώρηση και η επιστροφή που γίνεται συνήθως με αεροπλάνο προκαλούν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Αν και υπάρχει τρόπος κάλυψης των ζημιών με την καταβολή χρηματικού ποσού από τον επιβάτη στην αεροπορική εταιρεία, δεν γίνεται χρήση αυτού του τρόπου». Στις τουριστικές περιοχές οι επισκέπτες προκαλούν οικολογικές καταστροφές με σκουπίδια, πλαστικές σακούλες, υπερβολική κατανάλωση νερού και με απροσεξίες στις καταδύσεις. Αλλά και ο τουρισμός με κρουαζιέρες δεν είναι βιώσιμος.
Παραμένει ο εντοπισμός των συνεπειών από τον μαζικό τουρισμό. Ο Σμούντε λέει ότι δεν υπάρχει συνταγή, αλλά βασικά η πολιτική και οι τουριστικοί πράκτορες θα πρέπει να έχουν τα μάτια τους δεκατέσσερα. Να προσπαθούν να ενισχύουν τον τουρισμό σε εποχές μικρότερου τουριστικού ενδιαφέροντος ή να περιορίσουν τον αριθμό των καταλυμάτων. Εάν οι δυνατότητες παρέμβασης είναι περιορισμένες, πώς άραγε θα διαμορφωθεί το μέλλον;
Το 2030 προβλέπεται να διπλασιαστεί ο αριθμός των τουριστών από ό,τι σήμερα. «Ενδέχεται να αποτελέσει ένα τόσο μεγάλο πρόβλημα που σήμερα δεν υπάρχει απάντηση» επισημαίνει ο Σμούντε. «Βέβαια, προστίθενται συνεχώς νέοι τουριστικοί προορισμοί, αλλά δεν θα μπορέσουν να απορροφήσουν το αυξανόμενο αριθμό των τουριστών». Παρά τα ανησυχητικά μηνύματα ο Φρέιταγκ δεν θέλει να βλέπει τον τουρισμό με αρνητική ματιά. Γιατί ο κλάδος φέρνει ανάπτυξη σε μερικές περιοχές και ανταλλαγές σε πολιτιστικό επίπεδο. Το μήνυμα είναι «ήπιος τουρισμός» ή οικοτουρισμός. Ο κάθε τουρίστας ας αναλάβει τις ευθύνες του.
Ίνες Αϊζελε/ Ειρήνη Αναστασοπούλου