Είμαι το κράτος και... δεν είμαι εντάξει

Συντάκτης: 

Αφροδίτη Τζιαντζή

Ο Γιώργος Μ. είναι δέκα χρόνια «καθαρός», έχοντας ολοκληρώσει με επιτυχία το πρόγραμμα απεξάρτησης του 18 ΑΝΩ. Επειτα από τριάμισι χρόνια ανεργίας ο Γιώργος καταφέρνει να βρει δουλειά ως «ωφελούμενος» σε πεντάμηνο πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας στον Δήμο Ζωγράφου.

Αρχές Ιουνίου αναλαμβάνει εργασία ως υπάλληλος γενικών καθηκόντων, απόφοιτος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Μετά περίπου ένα μήνα δουλειάς, υπάλληλος του δήμου αναλαμβάνει με ένα ξερό τηλεφώνημα να τον στείλει σπίτι του: «Φύγε τώρα από τη δουλειά. Κάναμε έλεγχο και βρήκαμε ότι έχεις ποινικό μητρώο» ακούει από την άλλη πλευρά της γραμμής.

«Αν ήμουν του Δημοτικού τώρα θα δούλευα, αυτός είναι ο παραλογισμός», μας λέει ο Γιώργος, σοκαρισμένος από τον ωμό τρόπο που του ανακοινώθηκε η απόλυσή του.

Ο λόγος της «ακύρωσης της τοποθέτησής του», όπως αποκαλεί ο δήμος την απομάκρυνση του Γιώργου, είναι ότι για τους απόφοιτους Λυκείου απαιτείται λευκό ποινικό μητρώο, κάτι που δεν ισχύει για τους απόφοιτους υποχρεωτικής εκπαίδευσης.

Η «κηλίδα» που ανακάλυψε ο δήμος στο ποινικό μητρώο του Γιώργου είναι μια καταδικαστική απόφαση, με αναστολή, για κλοπές που είχε διαπράξει πολύ πριν από την ένταξή του στο πρόγραμμα, ενώ έκανε χρήση ουσιών.

«Για ακόμη μία φορά οι μηχανισμοί του κράτους δείχνουν το πιο σκληρό τους πρόσωπο στους ανθρώπους που είναι σε απόλυτη ανέχεια, θεσπίζουν και επισείουν κανονισμούς και διατάξεις όχι για να ανακουφίσουν όσους έχουν ανάγκη, αλλά για να τους βουλιάξουν ακόμη περισσότερο στην απελπισία της ανεργίας, να τους κρατούν εσαεί στο κοινωνικό περιθώριο, να τους στιγματίσουν, να τους στερήσουν την αξιοπρέπεια, την ίδια στιγμή που εφευρίσκουν κάθε είδους νομικό τέχνασμα και βρίσκουν "παράθυρα" με μεγάλη ευκολία για τους ισχυρούς αυτού του συστήματος» γράφει σε κείμενο καταγγελίας η Δώρα Κουτσανέλλου, ψυχολόγος στο ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο.

Στην επιστολή της ζητά την επιστροφή του Γιώργου στην εργασία, αλλά και την κατάργηση της ρατσιστικής, όπως την αποκαλεί, διάκρισης, που αποκλείει από την εργασία ακριβώς αυτούς που την έχουν περισσότερο ανάγκη.

Ο Δήμος Ζωγράφου

Αμεση ήταν η κινητοποίηση του Σωματείου Υποστήριξης του Επιστημονικού και Κοινωνικού Εργου του 18 ΑΝΩ. Η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα, πρόεδρος του σωματείου και τέως διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ, με επιστολή προς τη δήμαρχο Ζωγράφου, κοινοποιημένη στον ΟΑΕΔ, ζητά επίσης την επιστροφή του Γιώργου Μ. στην εργασία του.

«Η ακύρωση της ένταξής του σε πρόγραμμα κοινωφελούς εργασίας του ΟΑΕΔ ακυρώνει τον χαρακτήρα αυτών των προγραμμάτων που απευθύνονται ακριβώς σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες στις οποίες συμπεριλαμβάνονται βεβαίως και τα εξαρτημένα άτομα.

»Ακυρώνει επίσης και το τόσο σημαντικό έργο της απεξάρτησης, που επιτελούν τα θεραπευτικά προγράμματα, στα οποία συμπεριλαμβάνεται το 18 ΑΝΩ, το μεγαλύτερο δημόσιο πρόγραμμα απεξάρτησης» επισημαίνει μεταξύ άλλων, ζητώντας να επανεξετάσει ο δήμος τη στάση του με «ευρύτερο πνεύμα».

«Σε άλλη περίπτωση αναλαμβάνετε εσείς την ευθύνη για τις μοιραίες συνέπειες που μπορεί να έχει μια ενδεχόμενη υποτροπή αυτού του ανθρώπου που έχει κερδίσει με υπεράνθρωπες προσπάθειες τη δύσκολη μάχη της απεξάρτησης» προειδοποιεί.

Τυπική ήταν η απάντηση του δήμου, ενημερώνοντας ότι απλώς τηρήθηκε ο νόμος:

«Δυστυχώς δεν έχουμε την ευχέρεια να κρίνουμε υποκειμενικά την κάθε περίπτωση (...) Ηδη ενημερώθηκε ο κ. Μ. ότι μπορεί να προσφύγει στο Συμβούλιο Χαρίτων προκειμένου να διαγραφούν οι ποινές από το ποινικό του μητρώο, αλλά η διαδικασία είναι χρονοβόρα» καταλήγει.

»Αν ο δήμος πετάει το μπαλάκι στον ΟΑΕΔ, ο ΟΑΕΔ πετάει το μπαλάκι στο ΑΣΕΠ. «Εμείς απλώς υλοποιούμε το πρόγραμμα. Η δημόσια πρόσκληση γίνεται με την έγκριση του ΑΣΕΠ. Αυτό έχει τον πρώτο και τελευταίο ρόλο» λέει στην «Εφ.Συν.» ο Μένιος Κοντοβάς, διευθυντής του Τμήματος Κοινωφελών Προγραμμάτων του ΟΑΕΔ.

«Στα πρώτα κοινωφελή προγράμματα, ώς το 2013, το ποινικό μητρώο ήταν υποχρεωτικό για όλους. Επειτα από προσφυγές στον Συνήγορο του Πολίτη καταργήθηκε μόνο για τη βαθμίδα της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Για τις βαθμίδες ΔΕ, ΠΕ, ΤΕ (Δευτεροβάθμιας, Πανεπιστημιακής, Τεχνικής Εκπαίδευσης) είναι απαραίτητο να μην υπάρχει καταδίκη».

Πτυχιούχοι και... αγράμματοι

«Αυτό δεν ειναι υποκριτικό;» μας λέει ο Γιώργος. «Δηλαδή, αν δεν έχεις τελειώσει το Λύκειο σου επιτρέπεται να είσαι παραβατικός, ενώ αν έχεις πτυχίο δεν σου επιτρέπεται; Είναι πρακτικά αδύνατον όταν είσαι στη χρήση να μην έχεις προστριβές με τον νόμο, αφού η χρήση ουσιών σε σπρώχνει στην παραβατικότητα».

«Ενας άνθρωπος που έχει καταφέρει να τελειώσει ένα πρόγραμμα απεξάρτησης, έχει κάνει πολύ βασικές αλλαγές στον εαυτό του. Διεκδικεί να ζήσει στο κοινωνικό σύνολο, στη βάση της ισοτιμίας με τους άλλους. Αυτό προϋποθέτει ότι θα έχει μια δουλειά, θα έχει οικονομική ανεξαρτησία και δεν θα κινδυνεύει να πάει φυλακή», μας λέει η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα.

«Διαφορετικά υπάρχει σοβαρός κίνδυνος παλινδρόμησης. Σε έρευνα του 18 ΑΝΩ στο τμήμα Κοινωνικής Επανένταξης είχαμε εντοπίσει τρεις βασικές αιτίες υποτροπής: τον κίνδυνο της φυλακής, την ανεργία και την επιστροφή στην πατρική οικογένεια».

Το φαινόμενο του αποκλεισμού από την εργασία ατόμων που έχουν ολοκληρώσει προγράμματα απεξάρτησης δεν είναι πρωτοφανές, όπως επιβεβαιώνουν τρεις πρώην θεραπευόμενοι του 18 ΑΝΩ, η Βίκη, η Ευγενία και ο Μανώλης. «Το ζήτημα της εργασιακής επανένταξης είναι ένα από τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζουμε» μας λέει η Αριάδνη, θεραπεύτρια του 18 ΑΝΩ στη Μονάδα Κοινωνικής Επανένταξης Ανδρών.

«Δεν είναι η πρώτη φορά που πρώην εξαρτημένος αντιμετωπίζει διακρίσεις στην εργασία. Είναι όμως ίσως η πρώτη φορά που γίνεται τόσο προκλητικά, μάλιστα σε περίοδο κρίσης, από μια κυβέρνηση που υποτίθεται ότι έχει ενδιαφέρον για τους ευάλωτους και από μια δήμαρχο που κινείται σε αυτή την κατεύθυνση» μας λέει η Κατερίνα Μάτσα. «Πόσο μάλιστα όταν μιλάμε για θέσεις προσωρινής και επισφαλούς απασχόλησης, χωρίς καν πλήρη δικαιώματα».

Η χαμένη αξιοπρέπεια

Οσο για το περιβόητο «λευκό χαρτί», που μπορεί να απονείμει το Συμβούλιο Χαρίτων έπειτα από αίτηση, μπορεί να πάρει δύο και τρία χρόνια, σε μια δαιδαλώδη γραφειοκρατική διαδικασία, μας εξηγούν απόφοιτοι του 18 ΑΝΩ.

Συγκινησιακά φορτισμένη είναι η μαρτυρία της Βίκης, μιας νέας γυναίκας με ξεχωριστό σθένος, που, έχοντας ολοκληρώσει εδώ και πέντε χρόνια το πρόγραμμα απεξάρτησης του 18 ΑΝΩ, συμμετέχει ενεργά στις κοινωνικές δράσεις του σωματείου:

«Είναι αμέτρητες οι φορές που έχουν συμβεί παρόμοια περιστατικά. Δεν τα μαθαίνει εύκολα η κοινή γνώμη, γιατί τα θέματα απεξάρτησης και παραβατικότητας είναι ακόμα ταμπού. Δεν μπορεί όμως από τη μία το κράτος να σου λέει ότι πρέπει να απεξαρτηθούν οι άνθρωποι από τα ναρκωτικά, να υπάρχουν δημόσια προγράμματα απεξάρτησης, και από την άλλη να σε αποκλείει από την αγορά εργασίας. Τότε για ποια κοινωνική επανένταξη μιλάμε; Πώς θα πάρεις πίσω την αξιοπρέπειά σου, για την οποία πάλεψες;» μας λέει η Βίκη, που έχει βιώσει και η ίδια ρατσιστικές διακρίσεις και στην αγορά εργασίας.

«Οταν σου κλείνουν την πόρτα για ένα αδίκημα που είχες διαπράξει την περίοδο της χρήσης, εκμηδενίζεται αυτή η αξιοπρέπεια. Δεν υπάρχει παιδί, που να γνωρίζω εγώ, που να έχει περάσει από τις ουσίες και να μην έχει θέματα με τον νόμο. Ομως αυτό δεν αφορά μόνο τους απεξαρτημένους. Αφορά τον οποιοδήποτε, που κάποτε διέπραξε ένα αδίκημα, έχει σωφρονιστεί, πλήρωσε για ό,τι έκανε και θέλει να αλλάξει τη ζωή του.

»Τον τιμωρείς για πάντα αποκλείοντάς τον από την αγορά εργασίας; Είναι άδικο από όποια πλευρά και να το δεις. Πόσο μάλλον για άτομα που έχουν ολοκληρώσει προγράμματα απεξάρτησης - που υπάρχει και ο μειωμένος καταλογισμός για αδικήματα που διαπράχθηκαν την περίοδο της χρήσης, καθώς από μια στιγμή και μετά δεν "πίνεις" για να νιώσεις ωραία, πίνεις για να συρθείς στα πόδια σου-, οπότε αναγκαστικά θα κάνεις κάποια παράβαση.

»Πού είναι τα κίνητρα για να κάνει ένας νέος άνθρωπος απεξάρτηση; Δεν τα βλέπω. Ούτε από την παρούσα κυβέρνηση, που αυτοαποκαλείται αριστερή και κοινωνικά ευαίσθητη. Βλέπω, αντίθετα, ανθρώπους που αποκλείονται από την αγορά εργασίας, που τους τραβάνε πίσω στη φυλακή επειδή έδωσαν "το παρών", που τους στερούν ακόμα και το δικαίωμα στην επιβίωση. Κι αυτά τα λέω με θυμό, γιατί το έζησα και τα ζούμε καθημερινά από συνθεραπευόμενούς μου. Εχουμε θυμώσει πλέον».

Κίνδυνος υποτροπής

«Πώς γίνεται από τη μία να σου λένε, ακόμα και στο δικαστήριο, ότι πρέπει να βρεις δουλειά για να επανενταχθείς, και από την άλλη να σου βάζουν μια σφραγίδα, σαν να είσαι βουβάλι ή πρόβατο, για κάτι που έκανες επτά και 10 χρόνια πριν, ενώ ήσουν στη χρήση;» ρωτάει ο Μανώλης. «Οταν έχεις κάνει αγώνα για να σταθείς στα πόδια σου, να αποκτήσεις φωνή στην κοινωνία, είναι σαν να σου κόβουν τα πόδια, τα χέρια, την ομιλία. Να σε καθηλώνουν. Το πιο πιθανό είναι να ξαναγυρίσεις στα ίδια».

«Στον ΟΑΕΔ δεν σε ενημερώνουν τι ισχύει αν έχεις ποινικές εκκρεμότητες. Ισα ίσα, ως απεξαρτημένος μπαίνεις σε λίστα προτεραιότητας. Ξέρω πολλά παιδιά από προγράμματα απεξάρτησης που δούλεψαν ή δουλεύουν σε δήμους. Είναι και θέμα του κάθε δήμου», μας λέει η Ευγενία. «Διακρίσεις υπήρχαν και παλιότερα, αλλά πριν από10 χρόνια, πριν από την κρίση, το παλεύαμε αλλιώς. Τώρα δικαιώματα που ήταν κεκτημένα πρέπει να τα παλεύουμε με περισσότερο αγώνα και πείσμα. Για να μη μας πετάνε σαν σκουπίδι».

«Δεν θέλουμε ιδιαίτερη μεταχείριση. Δεν θέλουμε προνόμια, ούτε επιδόματα. Απλώς να μη μας βάζει το κράτος εμπόδια» καταλήγει φορτισμένη η Βίκη. «Να μη μας βάζουν τρικλοποδιά, γίνεται; Μόνο αυτό».