*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς
Πόση δόση αλήθειας μπορούμε να αντέξουμε; Μήπως εφησυχάζουμε τον εαυτό μας με το παραμύθι ότι όλα είναι όπως θα έπρεπε να είναι; Τολμάμε να παραδεχτούμε στον ίδιο μας τον εαυτό πώς θα θέλαμε μια διαφορετική ζωή και ότι αυτό που επιλέξαμε ήταν το τι «πρέπει» και όχι το τι «θέλω»;
Η «γνωστική ασυμφωνία» είναι ένας επιστημονικός όρος της ψυχολογίας, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει το ψυχολογικό φαινόμενο της δυσφορίας/ψυχολογικό στρες και αρνητικών συναισθημάτων (όπως ντροπή, έκπληξη, θυμός, ενοχή) που βιώνει ένας άνθρωπος, όταν τα γνωστικά στοιχεία (υπάρχουσες αξίες, πεποιθήσεις, στάση ζωής, σκέψεις, ιδέες κτλ) που γνωρίζει ως τώρα ανατρέπονται/συγκρούονται με καινούργια γνωστικά στοιχεία (νέες πληροφορίες).
Ο άνθρωπος από τη φύση του έχει την τάση να επιδιώκει την γνωστική αρμονία, καθώς έτσι μειώνει τα αρνητικά συναισθήματα που προκύπτουν από την ασυμφωνία. Γι' αυτό και καλείται να τροποποιήσει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις και να εφεύρει καινούργιες πεποιθήσεις/σκέψεις που θα αντικαταστήσουν τις προϋπάρχουσες, έτσι ώστε να περιορίσει τη σύγκρουση μεταξύ των γνωστικών στοιχείων.
Η «γνωστική ασυμφωνία» ανακαλύφθηκε το 1959 από τον Dr. Festinger, καθηγητή του Πανεπιστήμιου Stanford. Ακολούθησαν πληθώρα από επιστημονικές μελέτες που διερεύνησαν το συγκεκριμένο φαινόμενο, διότι παίζει καθοριστικό ρόλο στην αξιολόγηση συνθηκών και στη λήψη αποφάσεων.ο πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα γνωστικής ασυμφωνίας είναι βγαλμένο από τους μύθους του Αισώπου της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας με την ιστορία της αλεπούς και τα ξινά σταφύλια. Η αλεπού, όσο και αν προσπαθούσε, αδυνατούσε να φτάσει τα σταφύλια. Γι' αυτό προέβαλε δικαιολογία στον ίδιο της τον εαυτό ότι δεν της άρεσαν τα σταφύλια, γιατί ήταν ξινά. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα ξεδιπλώνεται το γιατί κάποιοι άνθρωποι, προκειμένου να καλύψουν την αδυναμία τους, τείνουν να απαξιώνουν το αντικείμενο του πόθου τους.
Τα μηνύματα Αγωγής Υγείας βρήκαν κλειστή την πόρτα
Τις προάλλες συνάντησα μια φίλη μου, η οποία είναι γιατρός και δουλεύει σε νοσοκομείο με άτομα που πάσχουν από καρκίνο στον πνεύμονα. Η φίλη μου είναι μανιώδης καπνίστρια, οπότε εύλογα την ρώτησα: «Πώς είναι δυνατόν να μην σε επηρεάζει η εργασία σου στο να κόψεις το κάπνισμα;».
H απάντηση της ήταν αποστομωτική, αλλά βασιζόμενη σε σαθρά επιχειρήματα! «Άκουσε, Έλσα μου... δουλεύω πολλές ώρες... έχω ακατάστατο ωράριο και δεν προσέχω τη διατροφή μου... επίσης, είμαι εξαντλημένη για να μπορέσω να πάω γυμναστήριο... συνεπώς το κάπνισμα με βοηθάει στο να διατηρήσω τα κιλά μου, καθώς μου κόβει την όρεξη και με χαλαρώνει».
Μια τέτοια απάντηση «λύνει» ερωτήματα αναφορικά με το γιατί η επίδραση μηνυμάτων Αγωγής Υγείας ως προς τις επιβλαβείς για την υγεία συνέπειες του καπνίσματος δεν έχουν την αναμενόμενη απήχηση. Σύμφωνα με την γνωστική ασυμφωνία, ο άνθρωπος θα δικαιολογήσει τη συμπεριφορά και την στάση του, αγνοώντας τα καινούργια γνωστικά στοιχεία και αντικρούοντάς τα με άλλα επιχειρήματα, προκειμένου να μειώσει τη σύγκρουση ανάμεσα στα γνωστικά στοιχεία (απολαμβάνω το κάπνισμα/το κάπνισμα βλάπτει την υγεία μου). Το ίδιο μοτίβο αυτοδικαιολόγησης συνήθως απενοχοποιεί την υιοθέτηση ποικίλων ανθυγιεινών συνηθειών.
Η υποκρισία του φαρισαϊσμού παίζει το γνωστό πλέον σε όλους «Blame Game»
Η «γνωστική ασυμφωνία» είναι πιο εμφανής, όταν οι πεποιθήσεις είναι αντίθετες με τις συμπεριφορές... Οι πράξεις «μας» διαψεύδουν. Ο σύγχρονος Φαρισαίος ενδεδυμένος με τον μανδύα του καθωσπρεπισμού, ακολουθώντας τα εθιμοτυπικά, ακυρώνεται από τις πράξεις κενοδοξίας, κατάκρισης περιφρόνησης του πλησίον του και αυτοπροβολής. Ο πιο εύκολος τρόπος να απενοχοποιηθεί για τις πράξεις του είναι μέσω «Blame Game» (αποποίηση ευθύνης), ρίχνοντας το φταίξιμο σε ένα από τα εξιλαστήρια θύματά του.
«Νίπτω τας χείρας μου»
Το μεγαλύτερο ψέμα που λέει ένας άνθρωπος είναι ότι δεν έχει επιλογή!
Ως ένας σύγχρονος Πόντιος Πιλάτος, οι προφάσεις για την εκτόπιση της προσωπικής ευθύνης -π.χ. η κοινωνική πίεση- αποτελούν μια κλασική δικαιολογία...
Τελικά ο έρως είναι τυφλός ή επιλέγει να εθελοτυφλεί;
Όλοι αναγνωρίζουμε, σε κάποιο επίπεδο, όταν ενεργούμε με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις, στάσεις και αξίες μας. Η ανοχή στην απιστία είναι ένα καθημερινό παράδειγμα εξαπάτησης ανάμεσα σε ζευγάρια, διότι κυριαρχεί ο φόβος της αποδοχής ότι ο έρωτας αυτός δεν είναι βγαλμένος από παραμύθι και ότι η επιλογή μας ήταν λάθος. Εάν ο σύντροφος που έχει προδοθεί, αποδεχτεί την απιστία, προκειμένου να μην χάσει το άλλο του μισό, τότε αυτόματα πρέπει να δικαιολογήσει την στάση του στον ίδιο του τον εαυτό... Τι πιο εύκολο από το να δικαιολογήσει και το συμβάν και τον/την σύντροφό του και να προχωρήσει, αγνοώντας την πραγματικότητα της απιστίας. Οι ρίζες του προβλήματος στην προκείμενη περίπτωση είναι η υπερεκτίμηση του «άλλου μισού», καθώς και της ίδιας της σχέσης!
Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις ή μήπως όχι;
Η παραφωνία της γνωστικής ασυνέπειας είναι ακόμα μεγαλύτερη, όταν έχουμε επενδύσει «ψυχή και σώμα» σε αυτό που ονειρευόμαστε. Φαντάζομαι θα έχει τύχει να παρακολουθήσετε κάποια στιγμή π.χ. ένα talent show/διαγωνισμό ομορφιάς, όπου ο συμμετέχων/η συμμετέχουσα αδυνατεί να ανταποκριθεί επαρκώς, αλλά το άτομο πιστεύει ότι είναι χαρισματικό. Ο αποκλεισμός από τον διαγωνισμό θα τον οδηγήσει να τα βάλει με όλους όσους θεωρεί ότι μπαίνουν ανάμεσα σε αυτόν και το όνειρο του! Είναι οδυνηρό να σου λέει κάποιος ότι δεν έχεις ταλέντο σε κάτι το οποίο έχεις επενδύσει τόσα πολλά, πως ίσως να έχεις ταλέντο αλλού και απλά να ξοδεύεις άσκοπα χρόνο, σε κάτι που το μόνο που θα αποφέρει, θα είναι η ματαίωση...
Όπου ακούς πολλά κεράσια κράτα μικρό καλάθι... λέει η παροιμία
Ένας μαθητής που υποστηρίζει ότι είναι «genius», αλλά έχει χαμηλή επίδοση στα μαθήματα, θα υποστηρίξει ότι φταίει ο καθηγητής, διότι δεν τον συμπαθεί. Οι περισσότερες έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι με υψηλή αυτοεκτίμηση, δεδομένου ότι θέτουν υψηλές προσδοκίες στον εαυτό τους, βιώνουν πιο συχνά την «γνωστική ασυμφωνία».
Ο νους μας έχει τη δυνατότητα να καταστείλει τραυματικές αναμνήσεις, απενοχοποιώντας ηθικά γκρίζες ενέργειες... τότε το ψέμα γίνεται συνείδηση...
Όταν η αυλαία πέσει... η δυστυχία καραδοκεί στη γωνία...
Μερικές φορές ο άνθρωπος επιβάλλει στον εαυτό του αυτό που νομίζει ότι θέλει και ότι είναι το σωστό... Καταλήγει σε σύγκρουση ανάμεσα στο τι «θέλω» και το τι «πρέπει». Η εσωτερική γνωστική σύγκρουση, που επιλύεται με ψέματα, σε πολύ ακραίες περιπτώσεις οδηγεί σε νευρώσεις, ψυχώσεις και κατάθλιψη.
Όταν ο άνθρωπος είναι ειλικρινής με τον εαυτό του, τότε παίρνει σωστές αποφάσεις, σύμφωνα με τα δικά του «θέλω».Η ζωή μας, οι διαπροσωπικές σχέσεις και η κοινωνία δεν πρέπει να βασίζονται σε ψέματα. Μπορεί στην αρχή η αλήθεια να «τσούζει», αλλά είναι λυτρωτική. Προκειμένου να μάθουμε να εξαπατούμε τους άλλους, πρέπει πρώτα να μάθουμε να εξαπατούμε τον εαυτό μας. Οι άνθρωποι που παραμυθιάζουν πιο συχνά τον εαυτό τους, λένε πιο πολλά ψέματα στους άλλους και δεν κρατούν τις υποσχέσεις τους... Δεν υπάρχει κάτι πιο θλιβερό, από έναν ψεύτη που βρίσκεται σε άρνηση!
- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com
*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου