Διαρθρωτικές Μεταρρυθμίσεις… – Προσέξτε τι Εύχεστε

Του Ronald Janssen

«Να είστε πιο θαρραλέοι στην αντιμετώπιση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων». Ακούγεται σαν ατάκα από την παλιά διαστημική τηλεοπτική σειρά Σταρ Τρεκ, όμως πρόκειται για απόσπασμα από το λόγο του Προέδρου Μπαρόζο κατά την παρουσίαση της Ετήσιας Μελέτης για την Ανάπτυξη του 2014 – Annual Growth Survey (AGS).

Πρόκειται στην ουσία για το κύριο μήνυμα που στέλνει η νέα Μελέτη Ανάπτυξης: Μεταρρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις και ακόμα περισσότερες μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, πριν συνεχίσουμε σ’ αυτόν τον δρόμο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Κομισιόν) και τα κράτη μέλη καλά θα κάνουν να κάτσουν να σκεφτούν τι ακριβώς είναι αυτό που φέρνει μαζί της αυτή η πολιτική των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, ειδικά στον τομέα των μισθών και των συλλογικών συμβάσεων.

Ο αντίκτυπος των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων: Μείωση των μισθών

Το πρώτο καθοριστικό δεδομένο είναι ότι η δυναμική των μισθών κατέρρευσε σε όλα τα κράτη που εφάρμοσαν αυτή τη μεταρρυθμιστική συνταγή. Σύμφωνα με τις πρόσφατες φθινοπωρινές προβλέψεις της Κομισιόν, οι εργαζόμενοι στην Ισπανία έχουν ήδη υποστεί πάγωμα των ονομαστικών πληρωμών τους για αρκετά χρόνια στη σειρά, ενώ οι ονομαστικοί μισθοί στην Πορτογαλία και την Ιρλανδία αναμένεται να αρχίσουν να πέφτουν, ενώ ήδη πέφτουν ραγδαία στην Ελλάδα. Φυσικά, πρόκειται για ακριβώς αυτό που ήθελαν από την αρχή να πετύχουν οι δημιουργοί αυτής της οικονομικής πολιτικής, δηλαδή να αντικαταστήσουν το χαμένο εργαλείο της νομισματικής υποτίμησης με την απευθείας υποτίμηση των μισθών.

Ωστόσο, κάτω από την πίεση της οικονομικής κρίσης, ο βηματισμός της αύξησης των ονομαστικών μισθών έχει εξασθενίσει σοβαρά και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη. Στην Ιταλία, τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Αυστρία και την Ολλανδία, η Κομισιόν προβλέπει αυξήσεις που περιορίζονται ετησίως στο πολύ φτωχό 1 έως 1,5%, κατά την περίοδο 2013-2015.

Οι περικοπές και τα παγώματα των μισθών στην περιφέρεια σε συνδυασμό με τις μετριότατες αυξήσεις στον πυρήνα σχηματίζουν ένα νέο υπόδειγμα σύμφωνα με το οποίο η μέση δυναμική των μισθών στην Ευρωζώνη θα πέσει κοντά στο 1,5% το 2013, με την Κομισιόν να μην περιμένει ουσιαστική επιτάχυνση των αυξήσεων ούτε στο 2014, ούτε στο 2015. Οι «εγκέφαλοι της διαρθρωτικής απορρύθμισης» θα ισχυριστούν σίγουρα ότι αυτές οι μετριότατες αυξήσεις μισθών στην πλειοψηφία των χωρών της Ευρωζώνης είναι ένα πολύ καλό πράγμα για όλα τα κράτη μέλη που εμπλέκονται σ’ αυτές, αφού εξ’ ορισμού γι’ αυτούς τέτοιες δυναμικές των μισθών (ή και η απουσία της όποιας δυναμικής) θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα. Αφήνοντας κατά μέρος το ερώτημα για το αν μπορούν πραγματικά οι μισθοί να πετύχουν τέτοια κόλπα (δεν μπορούν διότι η ανταγωνιστικότητα δεν είναι τίποτε άλλο από τη σχετική θέση σε μία κατάταξη!), υπάρχει ένα άλλο θεμελιώδες πρόβλημα με την ολοένα αυξανόμενη συμπίεση των μισθών σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Οι δημιουργοί της οικονομικής πολιτικής είναι απαράδεκτο να αγνοούν την ισχυρότατη διασύνδεση των ονομαστικών μισθών με την ανάπτυξη της παραγωγικότητας, αλλά και με τον πληθωρισμό.

Το παρακάτω γράφημα δείχνει εμφανώς αυτή τη διασύνδεση. Δείχνει ότι, διαχρονικά, ο πληθωρισμός τείνει να ακολουθεί πιστά το μοναδιαίο εργατικό κόστος, το οποίο υπολογίζεται διορθώνοντας τις αυξήσεις των ονομαστικών μισθών με την ανάπτυξη της εργατικής παραγωγικότητας. Υπάρχουν κάποιες χρονικές υστερήσεις, κατά τις οποίες αρχικά φαίνεται ότι τα αυξανόμενα περιθώρια κέρδους εξουδετερώνουν το μετριασμό του μοναδιαίου εργατικού κόστους. Ωστόσο μεσοπρόθεσμα, όταν τα περιθώρια κέρδους φτάσουν στα μέγιστα δυνατά επίπεδα, οι τάσεις του μοναδιαίου εργατικού κόστους καταλήγουν σε αντίστοιχες παρόμοιες τάσεις του πληθωρισμού.

Ο μηχανισμός πίσω από αυτό το φαινόμενο είναι αρκετά ευθύς. Αν οι ονομαστικοί μισθοί αυξηθούν κατά 1,5% και η παραγωγικότητα κατά 0,7% (όπως φαίνεται να έχουν τα πράγματα στην Ευρωζώνη για την περίοδο 2013-2015), τότε οι επιχειρήσεις θα περιορίσουν την αύξηση των τιμών των προϊόντων τους στο 0,8%, ενώ θα συνεχίσουν να διατηρούν τα ίδια περιθώρια κέρδους. Η επιπλοκή που προκύπτει από αυτό είναι ότι με τις εν λόγω αναμενόμενες τάσεις στους μισθούς και στην παραγωγικότητα, ο πληθωρισμός της Ευρωζώνης φαίνεται ότι θα περιοριστεί σε τιμές κατώτερες του 1%, στην περίοδο που καταφθάνει (σ.σ. αρκετές μελέτες έχουν δείξει παγκοσμίως ότι με πληθωρισμό κατώτερο του 1% δεν υπάρχει ανάπτυξη).

Πηγή: AMECO

Πανικός στην ΕΚΤ

Έτσι, όλα αυτά μας οδηγούν στην ΕΚΤ. Δεν πρόκειται να το παραδεχτεί δημόσια, αλλά η πρόσφατη απόφασή της να κόψει τα επιτόκιά της δείχνει ότι αρκετά μέλη του διοικητικού συμβουλίου της ανησυχούν αρκετά με τον πολύ χαμηλό πληθωρισμό που εμφανίστηκε και ο οποίος έχει αρχίσει να κινείται πλέον στο όριο μεταξύ πληθωρισμού και αποπληθωρισμού.

Όντως, δεν πρόκειται μόνο για το γεγονός ότι ο πληθωρισμός τον Οκτώβριο έπεσε κοντά στο 0,7%. Το θέμα είναι επίσης ότι ο πληθωρισμός που παρατηρούμε έχει ευρεία βάση και επηρεάζει όλες τις κατηγορίες αγαθών – όχι μόνο τις τιμές της ενέργειας όπως κάποιες στιγμές στο παρελθόν, αλλά και τις τιμές των τροφίμων, των υπηρεσιών και των βιομηχανικών αγαθών. Αυτό δείχνει ότι ο πληθωρισμός 0,7% του Οκτωβρίου δεν είναι ένα παροδικό φαινόμενο, αλλά μέρος μίας δομικής τάσης που επελαύνει. Είναι ακριβώς αυτό που προβλέπει η παραπάνω ανάλυση ότι θα συμβεί όταν το μοναδιαίο μισθολογικό κόστος πιέσει τον πληθωρισμό κάτω από 1%.

Εδώ, η ειρωνεία είναι ότι η ΕΚΤ θερίζει αυτά που έσπειρε. Όντως, η ΕΚΤ είναι ο ένας, αν όχι Ο «εγκέφαλος της διαρθρωτικής απορρύθμισης» των μισθών. Είναι η ΕΚΤ αυτή που, ως μέρος της Τρόικα, επέβαλε τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για να απορρυθμίσει τα συστήματα καθορισμού των μισθών στην Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία σε αντάλλαγμα της παροχής έκτακτων πιστώσεων. Και ενώ η ΕΚΤ δεν απολαμβάνει τη δυνατότητα για παρόμοια άμεση επιβολή δύναμης στην Ιταλία, τη Γαλλία, ή το Βέλγιο, εντούτοις προσπαθεί να πιέσει τις χώρες αυτές και τις κυβερνήσεις τους σε παρόμοια απορρύθμιση των συλλογικών συστημάτων τους, επίσης.

Έτσι, αν τώρα πια ο πληθωρισμός είναι άβολα χαμηλός, η ΕΚΤ μόνο τον εαυτό της πρέπει να μεμφθεί. Προωθώντας και επιβάλλοντας την απορρύθμιση των μισθών και την εξασθένιση των δυνατοτήτων των συνδικαλιστικών φορέων που είναι υπεύθυνοι για τις συλλογικές συμβάσεις, η ΕΚΤ έβαλε τις βάσεις για να ξεκινήσει μία διεργασία απίστευτου αποπληθωρισμού.

Σημάδια αλλαγών ή σημάδια συνεχιζόμενης άρνησης?

Στη μελέτη ανάπτυξης (AGS) του 2014 και συγκεκριμένα στη σημαντικότατη αναφορά σχετικά με το μηχανισμό των μακρο-οικονομικών ανισορροπιών, υπάρχει ένα σημάδι που θα μπορούσε να δείχνει ότι τουλάχιστον η Κομισιόν έχει αρχίσει να καταλαβαίνει τη διασύνδεση ανάμεσα στη μείωση των μισθών και στο χαμηλό πληθωρισμό που βρίσκεται πλέον στα όρια του αποπληθωρισμού. Όντως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι μία ειδική (αναφέρεται «σε βάθος») μελέτη θα γίνει για τη Γερμανία, ώστε να διαπιστωθεί αν τα τεράστια πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της (που επί του παρόντος υπερβαίνουν το 6% του ΑΕΠ) συνιστούν ανισορροπία ικανή να θέση σε κίνδυνο τη λειτουργία του κοινού νομίσματος.

Υπάρχει η ελπίδα ότι αυτή η διερεύνηση θα καταλήξει σε επίμονη σύσταση της Κομισιόν προς τη Γερμανία να εισάγει έναν γενικό κατώτερο μισθό και να δώσει ώθηση στη δυναμική των μισθών, ώστε να εγχυθεί νέα ζήτηση τόσο μέσα στην ίδια όσο και στην υπόλοιπη Ευρωζώνη, αλλά και να μειωθεί το τεράστιο εξωτερικό πλεόνασμα, ώστε να σπρωχτεί ο μέσος πληθωρισμός της Ευρωζώνης πέρα από τη ζώνη του μηδέν.

Ωστόσο, μία προσεκτικότερη ματιά πάνω στο πώς η Κομισιόν σχολίασε το εξωτερικό πλεόνασμα της Γερμανίας δε μας κάνει να νιώθουμε και τόσο σίγουροι γι’ αυτήν την προοπτική. Στην πραγματικότητα, αυτό που φαίνεται να βρίσκεται στο μυαλό της Κομισιόν δεν είναι η ενίσχυση των φορέων που διαπραγματεύονται τους μισθούς στη Γερμανία, αλλά η ώθηση σε ακόμα περισσότερες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις των αγορών προϊόντων (ειδικά το άνοιγμα του τομέα των κατασκευών) και η μείωση της φορολογίας στους χαμηλόμισθους. Αφού το τελευταίο σημαίνει ότι οι χαμηλόμισθοι θα λάβουν κάποια αύξηση στην καθαρή πληρωμή τους μέσα από τη φορολογική πολιτική, και όχι από τους εργοδότες τους, το πιθανότερο είναι να καταλήξει σε πτωτική και όχι ανοδική πίεση για τους χαμηλούς μισθούς. Χωρίς να υπάρχει μία ευρεία κάλυψη στις συλλογικές συμφωνίες, η απομάκρυνση των ρυθμιστικών φραγμών στις κατασκευές θα πυροδοτήσει μία επιπρόσθετη εισροή εργαζομένων που θα είναι διατεθειμένοι να εργαστούν για χαμηλότερους μισθούς από αυτούς των συλλογικών συμβάσεων, κάτι το οποίο θα πιέσει προς τα κάτω τη συνολική αύξηση των μισθών στη Γερμανία.

Κι αυτό είναι ειρωνικό. Στην πραγματικότητα, με μόνη εξαίρεση την Εσθονία και τη Λεττονία, η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της Ευρωζώνης όπου η δυναμική των μισθών είναι κάπως ισχυρή και οι πραγματικοί μισθοί αυξάνονται. Με τις προβλέψεις της φθινοπωρινής έκθεσης της Κομισιόν που λένε ότι οι αυξήσεις των μισθών θα επιταχυνθούν στη Γερμανία από 1,9% στο 2013 σε κοντά 3% στα ερχόμενα χρόνια, απομένει μόνο η Γερμανία για να κρατήσει το μέσο όρο της Ευρωζώνης σε οριακά θετικά επίπεδα. Αυτό που θα έπρεπε να κάνει η Κομισιόν για να ξεπεράσει αυτήν την κατάσταση είναι να αναζητήσει ευθείς τρόπους που θα δυναμώσουν περαιτέρω τη δυναμική των μισθών στη Γερμανία. Αντίθετα, φαίνεται ότι θα χαθεί μέσα στην περίεργη προσπάθεια του να δοκιμάσει και να εφαρμόσει την αποτυχημένη σύλληψη των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων σε ένα κράτος μέλος το οποίο καταγράφει ήδη εξωτερικό πλεόνασμα!

Συμπέρασμα: Οι ίδιες πολιτικές παράγουν τα ίδια αποτελέσματα

Δε χρειάζεται να είναι κανείς τρελός επιστήμονας για να συνειδητοποιήσει τι πρόκειται να συμβεί αν τα κράτη μέλη ακολουθήσουν τις συστάσεις της Κομισιόν να παραμείνουν κολλημένα στην εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στους μισθούς και στην αγορά εργασίας. Η απάντηση είναι μονόδρομος: Η δυναμική των ονομαστικών μισθών θα δεχθεί ακόμα μεγαλύτερο αρνητικό σοκ. Αντί να σταθεροποιηθεί σταδιακά σε ένα ρυθμό ανάπτυξης πάνω από 1,5% (όπως αναμένει η φθινοπωρινή έκθεση), η δυναμική των μισθών θα πέσει ακόμα παρακάτω. Αυτό, στη συνέχεια, θα τροφοδοτήσει ακόμα περαιτέρω την υφιστάμενη τάση μη-πληθωρισμού. Τότε πια, ο αποπληθωρισμός για την Ευρωζώνη θα εμφανιστεί από τη γωνία. Ο αποπληθωρισμός, όπως τον ξέρουμε από τις μέρες του Irving Fisher (σ.σ. Αμερικάνος οικονομολόγος της εποχής της Μεγάλης Κρίσης), θα οδηγήσει στη συνέχεια σε μία αυτόματη και αναπότρεπτη αύξηση στα πραγματικά επιτόκια, με την ΕΚΤ να είναι πλέον αδύναμη να το αντιμετωπίσει, αφού η πολιτική επιτοκίων που ασκεί έχει ήδη πρακτικά φτάσει στη μηδενική ζώνη.

Για τα κράτη μέλη με υψηλό φορτίο χρέους, τόσο σε όρους χρέους του δημόσιου τομέα όσο και σε όρους ιδιωτικού χρέους των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, το γεγονός αυτό θα είναι σαρωτικό. Οι «Εγκέφαλοι των Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων» θα έπρεπε να είναι πολύ πιο προσεκτικοί σχετικά με αυτά που εύχονται.

social-europe.eu

Μετάφραση RYaN

VIA  papaioannou-giannis.net