Η μεγάλα αποτυχία

Αν ρωτούσε κανείς τους οικονομολόγους πριν από τρία χρόνια, οι περισσότεροι θα προέβλεπαν πως σήμερα θα συζητούσαμε για τον τρόπο με τον οποίο έληξε η ύφεση και όχι γιατί συνεχίζεται. Τι πήγε στραβά λοιπόν; Φταίει προφανώς το ότι πρυτάνευσαν κακές αντιλήψεις. Εύκολα υποθέτει κανείς πως οι οικονομολόγοι δεν γνωρίζουν τις απαντήσεις στα προβλήματα. Η αλήθεια είναι, όμως, χειρότερη: παραδοσιακές οικονομικές θεωρίες προσέφεραν λύσεις αλλά οι πολιτικοί ταγοί -και πολλοί οικονομολόγοι- επέλεξαν να τις ξεχάσουν ή να τις αγνοήσουν. Η χρηματοπιστωτική κρίση οδήγησε σε ραγδαία πτώση των ιδιωτικών δαπανών που με τη σειρά της οδήγησε, αναπόφευκτα, σε παγκόσμια ύφεση.
Μια οικογένεια μπορεί να αποφασίσει να δαπανά λιγότερα και να προσπαθήσει να κερδίζει περισσότερα. Στο σύνολο μιας οικονομίας, όμως, οι δαπάνες και τα κέρδη συμπορεύονται: Όταν όλοι προσπαθούν να περικόψουν δαπάνες ταυτοχρόνως, μειώνονται όλα τα εισοδήματα και εκτινάσσεται η ανεργία. Επομένως, τι μπορεί να γίνει; Έπρεπε να είχαν παρέμβει οι κυβερνήσεις με δαπάνες για να στηρίξουν τις οικονομίες τους. Συνέβη, άλλωστε, σε κάποιο βαθμό: τα έσοδα υποχώρησαν αλλά οι δαπάνες αυξήθηκαν καθώς παρατάθηκαν επιδόματα ανεργίας και εφαρμόστηκαν μέτρα τόνωσης της οικονομίας. Διογκώθηκαν τα δημοσιονομικά ελλείμματα αλλά υπήρξε νέα Μεγάλη Ύφεση. Όλα πήγαν, όμως, στραβά το 2010. Η κρίση της Ελλάδας ερμηνεύθηκε ως ένδειξη πως ο κυβερνήσεις θα έπρεπε να περικόψουν δαπάνες και ελλείμματα. Η λιτότητα βρέθηκε στην ημερήσια διάταξη και οι υποτιθέμενοι επαΐοντες επικροτούσαν ενώ ουδείς άκουγε όσους οικονομολόγους προειδοποιούσαν πως υπονόμευε την ανάκαμψη. Ο πρόεδρος της ΕΚΤ, για παράδειγμα, δήλωσε με αυτοπεποίθηση πως «είναι εσφαλμένη η άποψη ότι τα μέτρα λιτότητας μπορούν να οδηγήσουν σε στασιμότητα».
Πιθανώς είναι αποκαλυπτικό ένα έγγραφο εργασίας των Ολιβιέ Μπλανσάρ και Ντάνιελ Λιθ του ΔΝΤ που παρουσιάσθηκε στην ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Οικονομικής Ενωσης. Ο κ. Μπλανσάρ είναι επικεφαλής της ομάδας οικονομολόγων του ΔΝΤ και το έγγραφο αποτελεί ένδειξη πως το Ταμείο αναθεωρεί την οικονομική πολιτική, συμπεραίνοντας πως η λιτότητα επιφέρει ύφεση στις ανίσχυρες οικονομίες και οι επιπτώσεις είναι πολύ ισχυρότερες από ό,τι είχε εκτιμηθεί. Η πρόωρη στροφή στη λιτότητα, καταλήγει, ήταν τρομερό λάθος. Στον βαθμό που το ΔΝΤ δηλώνει πως έσφαλε, δηλώνει επίσης πως κάποιος άλλος έκανε πολύ μεγαλύτερο λάθος.
Το κακό είναι πως οι άλλοι δεν κάνουν το ίδιο. Αφού πρώτα προκάλεσαν δεινά αντίστοιχα εκείνων της Μεγάλης Ύφεσης χωρίς να αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη, οι Ευρωπαίοι ηγέτες επιμένουν πως πρέπει να ακολουθήσουν κι άλλα δεινά. Η βρετανική κυβέρνηση, που κατέστρεψε την ανάκαμψη εφαρμόζοντας λιτότητα, αρνείται να αναρωτηθεί μήπως έκανε λάθος. Και στην Αμερική οι Ρεπουμπλικανοί επιμένουν να χρησιμοποιούν την αύξηση του ορίου δανεισμού για να απαιτήσουν περικοπές δαπανών που μπορούν να μας εξωθήσουν εκ νέου σε ύφεση. Η αλήθεια είναι πως μόλις βιώσαμε μια κολοσσιαία αποτυχία της οικονομικής πολιτικής και είναι πάρα πολλοί αυτοί που ευθύνονται. Παραμένουν, όμως, στην εξουσία και αρνούνται να διδαχθούν από την εμπειρία τους.

Toυ Paul Krugman / The New York Times από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 8/1/2013